Zakon Szadhili - Egipski Zakon Sufich

Zakon Szadhili - Egipski Zakon Sufich z Aleksandrii

Zakon Szadhili (po arabsku: الطريقة الشاذلية) jest tariqah lub zakonem sufickim. Zakon Szadhili został założony przez Abu al-Hasana al-Shadhili w XIII wieku i współcześnie ma miliony wyznawców na całym świecie. Zakon Shadhili ma wielu przyjaciół i praktyków (po arabsku i persku murid, „poszukiwacze”, "uczniowie"), a pojedynczy z nich jest znany jako Shadhili. Ścieżka Tasawwuf jest powszechnie rozumiana jako wewnętrzny, mistyczny wymiar islamu. Jest to złożony byt, który został rozdrobniony na przyswajalne kawałki, dzięki czemu możesz zbierać nagrody za przestrzeganie Szariatu i Sunnah Proroka (Niech pokój będzie z Nim). Shadhili Tariqah jest jedną z wielu gałęzi sufizmu, założoną przez Abu-l-Hassana ash-Shadhili. Główny nacisk tariqa Szadhili można scharakteryzować jako przywiązanie serca do Najwyższego Boga Allaaha. 

Sanktuarium Świętego Grobu Szajcha Shadhili w Humaithara w Egipcie

Sufizm jest dogłębną, duchową nauką, która wiąże się z bezpośrednią wiedzą o Allaah Bogu. Ta nauka może poprowadzić cię od oczyszczenia i uwznioślenia twojego egoistycznego ja (lub nafs, ego) do nieograniczonych Sekretów Prawdy (al-Haqq), które istnieją w tobie i w Bogu – prowadząc do Prawdy tego, kim jesteś. Shadhili Sufi Way (Droga Suficka Szadhili) wspiera cię w życiu boską Prawdą jako ścieżką jako częścią świata, z twoją rodziną, w twojej pracy, poprzez akty życzliwości i troski oraz poprzez pomoc każdemu, kto potrzebuje pomocy, aby zobaczyć Prawdę (al-Haqq) wewnątrz wszystkiego. Jak powiedział Allaah, Bóg Najwyższy: „jeśli mnie kochasz i chcesz czynić dobrze wobec mnie, to kochaj swoich braci i siostry i czyń dobrze wobec nich”. W ten sposób wszystko staje się modlitwą, czy to wynoszenie śmieci, gra w piłkę nożną z synem, całowanie małżonka, zawieranie transakcji biznesowej, jedzenie kolacji czy spokojne siedzenie w kontemplacji. Celem jest całkowite podporządkowanie się szariatowi (prawu) i sunnie (duchowości), aby osiągnąć oczyszczenie serca i duszy oraz rozwinąć prawdziwą, głęboką i trwałą więź z Allah, z Najwyższym Bogiem.

Szejch Tasawwuf, Szajch Suficki, spędza lata na szkoleniu, na naukach i praktykach, aby rozwinąć swój charakter, maniery, codzienny harmonogram, zewnętrzną istotę, akty czci i wiedzę pod przewodnictwem mistrza duchowego. Szajchowie Mistyki uczą się istoty czci i praktycznych implikacji porzucenia przyziemnego życia tego świata od tych, którzy są obrazami i wzorcami Świadomości Boga, Absolutu. Ponadto często spędzają lata na opanowywaniu islamskich nauk hadisów, Koranu, tafsiru, fiqhru itp. Każdy aspekt ich szkolenia łączy ich dalej poprzez łańcuchy uczonych z Prorokiem (Pokój Niech Będzie z Nim), który oczywiście został posłany, aby połączyć stworzenie z ich Panem i Królem. Kiedy wchodzisz w towarzystwo i bliskość takiego Szejcha czy Szajcha, jego wiedza i szerokie doświadczenie pozwalają ocenić twój stan duchowy, a zatem doradzić ci najlepsze „lekarstwa” na wyleczenie chorób twojego serca i duszy. Tak jak lekarz jest szkolony w leczeniu dolegliwości fizycznych, tak uczeni tasawwuf leczą choroby chorego serca i duszy, aby naprawić więź i przywrócić połączenie serca z duszy, a duszy z Bogiem.

Szejch al-Shadhili (593–656 po Hidżra) (1196–1258 e.ch.) jest wpływowym marokańskim uczonym muzułmańskim i sufim z uniwersalistycznymi poglądami mistycznymi, założycielem zakonu sufickiego Szadhili zaliczanej do Szkół z Aleksandrii w Egipcie. Ash-Shadhili urodził się w pobliżu Ceuty w 1196 roku. Jest szarifem, który był patrylinearnym potomkiem arabskiego plemienia Haszim poprzez Idrysydów, a matrylinearnie urodzonym w rodzinie królewskiej berberyjskiego plemienia Ghomara. Jest Malikim w jurysprudencji i wędrował daleko w poszukiwaniu wiedzy, duchowej wiedzy. Niezwykle wykształcony, nawet jako młody człowiek, słynął ze swojej zdolności do angażowania się w argumentację prawną z uczonymi religijnymi swoich czasów. Jako młody człowiek, Abulhasan wahał się między życiem ascety na odludziu, aby całkowicie oddać się czci i inwokacji Boga, a powrotem do miast i osad, aby przebywać w towarzystwie uczonych i ludzi prawych. Studiował w Fezie i przeniósł się do Aleksandrii w 1244 roku. W Iraku spotkał mistrza sufickiego al-Wasiti, który poradził mu, aby znalazł swojego Mistrza Duchowego (Szejka) w kraju, z którego Abulhasan przybył, tam później spotkał Abd as-Salama ibn Maszisza, wielkiego marokańskiego mistrza duchowego sufich. Pod jego przewodnictwem Abulhasan osiągnął duchowe oświecenie i zaczął rozprzestrzeniać swoją wiedzę w całym Maghrebie, szczególnie w Tunezji i Egipcie, gdzie został ostatecznie pochowany. Założył swoją pierwszą zawiję (szkołę suficką) w Tunisie w 1227 roku. Zmarł w 1258 roku w Humaithrze w Egipcie w drodze na pielgrzymkę do Mekki.

Czym jest Sufizm jako Tasawwuf

Czym jest Sufizm znany jako Tasawwuf? 

Sufizm, tasawwuf, jest tęsknotą za mistycyzmem, za mistycznym doświadczeniem Boga – pragnieniem doświadczenia czegoś, co wychodzi poza materialny świat, poznaniem i powrotem do duchowej Esencji (Zat, Dhat, Sain) lub Prawdy (Haqq, Emet, Satyam). To cechy istotne, które są wrodzone każdemu człowiekowi, niezależnie od religii jaką osoba wyznaje. Ludzie przepojeni są tą tęsknotą ku wyższemu, ku niebiosm i Bogu, w różnym stopniu, w skali zaczynającej się od zera (dna). Niektórzy są obdarzeni tęsknieniem za Najwyższą Istotą nieco bardziej, inni nieco mniej. Jedni mają szansę rozwinąć tęsknotę za Bogiem, Absolutem, i przełożyć na życie codzienne, inni zaś nie. Niemniej jednak ta tęsknota, Iszq, istnieje w każdym z nas, w każdym z ludzi, chociaż u niektórych jest zgaszona, stłumiona. Sufizm (tasawwuf) to nic innego jak naturalna odpowiedź na te odwieczne ludzkie tęskne pragnienie, Iszq. 

Mistrz Sufi Nizamuddin Awaliya

Jeśli zdefiniujemy sufizm, tasawwuf, jako mistycyzm lub drogę mistyka, wówczas jego przekaz jest skierowany do wszystkich ludzi, nie zaś wyłącznie do zwolenników jakiejś jednej religii. Każda wiara religijna ma swój sufizm, swoją mistykę. W każdym narodzie i społeczności byli sufi, choć mogli oni przyjąć inne nazwy i praktyki, co ogólnie nazywamy mistyką, duchowością lub mistycyzmem. Człowiek składa się nie tylko z ciała fizycznego, obejmuje również inne aspekty, w tym powszechnie zwany „Ja” lub „Jaźnią” (opisaną w sufizmie jako nafs, ego, dusza zwierzęca). Doświadczenie mistyczne aktywuje tę Jaźń, istnienie wewnętrzne. Podobnie jak strumień elektryczności przepływa ono przez człowieka, wydobywając z niego niewyczerpany potencjał. Człowiek zaczyna czuć, że jego lub jej „Ja” zaczyna odzwierciedlać inne „Ja” –„Ja” Najwyższej Istoty, Wyższe Ja, Wyższą Jaźń. Człowiek staje się świadom Boga działającego poprzez stworzenie, ale oczywiście najpierw zwierzęca natura musi się przeistoczyć, i stać w pełni ludzką, co oznacza oczyszczenie z wielu zwierzęcych atawizmów, zachowań (behawiorów) i cech odzwierzęcych. Często osioł w szkołach sufi symbolizuje nieco upartą i związaną ze światem zwierząt niższą naturę w człowieku, a podobieństwa w naukach sufich są czasem nawet przytłaczające. 

Wielu ludzi osiąga ten poziom świadomości za życia, który jest nie tylko całkowicie ludzki, ale też sięga wyżej, ponad ludzką istotę, ku niebiosom, ku Bogu, ku Najwyższej Istocie. Jakieś spotkanie, wydarzenie czy zdanie sobie z czegoś sprawy może otworzyć człowieka na rzeczywistość większą niż oni sami, na rzeczywistość duchową. Dla większości ludzi taki poziom przebudzenia jest wystarczający, ale inni potrzebują czegoś więcej: kontaktu z Bogiem, pragną ujrzeć Boskość, doświadczyć Prawdy. Bycie częścią czegoś już im nie starcza: pragną połączyć się (unicestwić) w Całości, w Wieczności, czasem pragną Nieśmiertelności lub chcą być reprezentantami Boga na Ziemi. Chcą, aby ich wiara wypływała spontanicznie i stale jak woda tryskająca z fontanny. Tęsknią do osobistej realizacji, do urzeczywistnienia, chcą aby Bóg, Absolut, był tak blisko nich jak ich tętnica szyjna.

Jak można tę tęsknotę za Bogiem spełnić? Bóg, Absolut, Bóg Najwyższy, jest Istotą Wzniosłą, ludzkość zaś jest świadomością generalnie niską i bliską świata zwierzęcego (zainteresowanie tylko jedzeniem, piciem, spaniem, kopulowaniem i odpoczywaniem. Człowiek może korzystać ze zmysłów: słuchu, dotyku, wzroku, smaku i zapachu, wszystkich rzeczy materialnych, ale Najwyższa Istota nie może być w ten sposób poznawalna, gdyż jest pozazmysłowa. Jak może cząstka światła dotykać słońca z którego pochodzi? Jak część czegoś może stać się całością? Istota ludzka od początku swojego istnienia Próbowała rozwiązać ten dylemat, stąd powstały wzniosłe filzofie wieczyste oraz religie misteryjne, duchowość i mistyka, w tym tradycja hermetyczna wywodzona od proroków Seta i Henocha zwanego także Hermesem Trismegistosem. 

Sufizm i Bractwa Sufickie w Polsce

Sufizm jako Szkoła Duchowości, Mistyki i Gnozy w Polsce

Sufizm, inaczej tasawwuf (stawanie się sufim), powszechnie utożsamiany z duchowością, mistyką lub gnozą muzułmańską, stanowi jeden z nurtów uniwersalnej duchowości muzułmańskiej i przy okazji bliskowschodniej. Przyjmuje się często, że powstał czy ukształtował się na terenie Iraku na przełomie VII-VIII wieku, lecz proces asymilacji idei mistycznych przez ortodoksyjny islam trwał aż do XI wieku. Według doktryny ortodoksyjnej podstawę życia religijnego muzułmanina stanowią: akceptacja objawienia koranicznego i tradycji muzułmańskiej (sunna) oraz posłuszeństwo prawu muzułmańskiemu (šari‘a). Tymczasem sufizm głosił, że celem człowieka jest pogłębienie wiary przez intuicyjne poznanie Allah Boga i osiągnięcie relacji osobistych z Bogiem dzięki miłości duchowej i poddaniu woli Bożej. W historii relacji między islamską ortodoksją a sufizmem – momentem istotnym była męczeńska śmierć posądzonego o herezję Al-Hallağa (zm. 922), a następnie refleksja teologiczna Al-Gazali’ego (zm. 1111), który ostatecznie doprowadził do doktrynalnego pojednania sufizmu i ortodoksji. Od XII wieku sufizm funkcjonuje w strukturach bractw mistycznych, bractw drogi, sufi tariqah. 

Sufizm - Harmonia Mistyki i Gnozy w Indiach

Sufizm (as-sufiyya), stanowi powszechnie nurt duchowości o charakterze mistycznym, gnostycznym i kabalistycznym, utożsamiany z dobrą mistyką muzułmańską i bliskowschodnią o aramejskim pochodzeniu, który ukonstytuował się u początków islamu (VII-VIII wiek) w obszarze pogranicza wpływów arabskich i perskich. Jego zasadniczym celem było pogłębienie wiary religijnej do wymiarów misterium i odkrycie głębszego sensu praktyk religijnych, a tym samym osiągnięcie intuicyjnego poznania Allah, Boga, i zjednoczenia z Nim (Hu, Huwa) poprzez ekstazę i miłość oraz oddanie. W ten sposób sufizm wzbogaca doktrynę dogmatyczno-jurydyczną islamu o elementy intuicji, miłości i ekstazy oraz poznania Allah Boga. Jednak proces asymilacji i rozpowszechniania idei sufizmu przez doktrynę ortodoksyjną trwał kilka stuleci (do XI wieku). Początkowo bowiem wielu zwolenników i znawców prawa uznawało owe idee za obce myśli dla duchowości muzułmańskiej Ludzi z Groty, towarzyszy Świętego Proroka Muhamamda. Dotyczyło to szczególnie określenia religijnych relacji między Allah Bogiem a człowiekiem. Według ortodoksji podstawą życia religijnego jest akceptacja objawienia koranicznego i tradycji (sunna) oraz posłuszeństwo wobec prawa (šarī‘at, szari'at), ale to oczywiście jest zaledwie podstawa islamu. Wierność zasadom religijnym odnowionej religii Abrahama (Millat Ibrahim) jest zarówno konieczną, jak i wystarczającą podstawą dla całego życia duchowego człowieka i jego odniesienia do Allah Boga. Tym bardziej, że doktrynalna idea absolutnej transcendencji Boga w islamie uniemożliwia człowiekowi zbyt daleko idące zbliżenie się do Niego. Tymczasem celem sufizmu, tasawwuf, było i jest pogłębienie wiary przez intuicyjne oraz wglądowe poznanie Boga i nawiązanie z Nim osobistych relacji polegających na miłości duchowej, oczyszczeniu ego (nafs) i oddaniu. Idea miłości Boga i duchowego oddania Bogu od początku stała się centralną ideą sufizmu, który podkreślał, że w dążeniu do nawiązania osobistych więzi z Allah Bogiem człowiek może porzucić utarte ścieżki i odejść od dosłowności zasad religijnych. 

Interpretacje doświadczenia mistycznego dokonywane przez wielkich mistyków, szczególnie w odniesieniu do stanu zjednoczenia z Bogiem (unio mystica), budziły czasami reakcję i sprzeciw ortodoksyjnego islamu. Ponadto, droga suficka (Sufi Tariqah) wymaga obecności uczniów, ich inicjacji i długiej nauki u , szajcha lub murszida. To rodziło wyjątkową relację między mistrzem a uczniami, która dość szybko przerodziła się w szczególny szacunek, lojalność, a nawet cześć wobec mistrza przewodnika duchowej drogi niebios i doprowadziła do powstania łagodnego kultu świętych, wobec którego ortodoksyjna doktryna islamu wyrażała i ciągle czasem wyraża swoją dezaprobatę, wedle sufich zwykle błędną i śmieszną. Rodziło to napięcia między niekumatą w dziedzinach mistycznych ortodoksją, a mistyką muzułmańską wywodzoną od Świętego Proroka i Jego towarzyszy, Ludzi z Groty. Pomimo częściowego braku akceptacji ze strony ortodoksji muzułmańskiej idee sufickie dynamicznie rozwijały się i zyskiwały coraz większą popularność wśród wiernych, szczególnie w okresach wzrostu zainteresowania mistyczną i misteryją głębią religii we wszystkich religiach, jakie ludzkość nawiedzają falami, okresowo, w całej historii, co Sufi określają mianem nawiedzenia duchowego przez Allah Boga. Przyczyn tej popularności należy upatrywać w specyfice doświadczenia mistycznego i gnostycznego, które uzupełniało dość surowy system teologiczny islamu o elementy bliskie człowiekowi i możliwościom jego rozwoju. W miejsce abstrakcyjnego i bezosobowego nauczania ortodoksyjnego doświadczenie to proponowało bardziej osobistą i emocjonalną postawę religijną oraz bezpośredni kontakt z Allah Bogiem, w tym w formie podróży mistycznej przez kolejne sfery niebios, któryto kontakt  w klasycznym islamie wydaje się bardzo oddalony od świata przez swoją transcendencję. Popularność sufizmu czy tasawwuf stawała się na tyle powszechna, że stwarzała groźbę nieprzewidywalnych niepokojów społecznych, co niepokoiło władców. Sprzyjała temu rosnąca wśród muzułmanów niechęć wobec politycznej władzy doczesnej, awersja do złych polityków. 

Sufizm w Afganistanie

Sufizm w Afganistanie - Dawny i Współczesny Tasawwuf 

Sufizm jest uważany za istotną część mistyki i duchowości islamu w Afganistanie. Sufizm został stłumiony przez rządy radzieckiego ZSRR (1979-1989) oraz nastałe po nich władze talibów (1996-2001), a potem ponownie odzyskiwał swoje należne miejsce i znaczenie, jakie posiadał przed okupacją i rządami ruchu talibów zorientowanego na ustanowienie emiratu czyli odtworzenie królestwa afgańskiego. Sufi mieli i mają znaczny wpływ zarówno na miejskie, jak i wiejskie społeczeństwo Afganistanu. Sufizm jako uniwersalizm i mistycyzm islamski jest częścią Afganistanu już ponad 1300 lat, i jest uznawany za „dom świętych sufickich” - kontynuatorów świętości chrześcijańskiej i judaistycznej. Wielu ludzi w Afganistanie to wyznawcy tradycyjnego sufizmu, a okresowo w historii działały tam wielkie ruchy derwiszów i sufich, także takich jak Chishti Tariqah zapoczątkowana przez Abu Ishaq Shami właśnie w tym kraju w pobliżu miejscowości Herat. 

Sama w ruinach domu rodzinnego Dżelaluddin Rumi w Balkh w Afganistanie

"Sufizm kształtował afgańskie społeczeństwo i politykę przez większą część historii tego górskiego kraju na pograniczu Hindukuszu. Współcześnie, w XXI wieku, niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego mistycznego dziedzictwa. Czy sufi mogą teraz wnieść ważny wkład w stabilność kraju?" — rozmyśla w swoich rozważaniach badacz sufizmu Marian Brehmer. Sufizm jako nurt mistyczny czy duchowa strona islamu jest ściśle związany z historią Afganistanu oraz jego niepodległości, ponieważ mówi się, że afgańscy królowie czyli emirowie byli tradycyjnie koronowani w obecności jakiegoś wielkiego sufickiego mistrza (maszajch, pir-buzurg etc.). Sufi byli również zaangażowani w bunty przeciwko wielu władcom politycznym, którzy źle rządzili państwem. W 1919 roku, pod władzą króla Amanullaha, sufi poczuli, że ich pozycja w społeczeństwie jest bardzo poważnie  zagrożona. Wielu nie-sufickich muzułmanów i sufich zjednoczyło się, aby obalić złowrogiego króla Amanullaha i odsunąć go od władzy w Afganistanie. 

Qawwali to pobożna suficka muzyka śpiewana w całym kraju zwana czasem muzyką duchową chociaż także jest częścią zwyczajnej kultury ludowej z wątkami mistycznymi. Inne typowe praktyki sufickie obejmują zikry (głośne recytacje i ciche wspominania), budowanie różnych Khanqah (ośrodków) w celu szerzenia islamu, czy ścislej sufi islamu. Bractwo czy zakon suficki Naqshbandi jest jednym z najbardziej dominujących zakonów sufickich w Afganistanie, a samo "tariqah" oznacza ścieżkę, drogę, metodę. Mówi się, że gałąź Mujaddidiya (Mudżaddidija) Naqshbandi Tariqah jest wpływowa do dnia dzisiejszego, a Pir Saifur Rahman jest jednym z wybitnych sufich tego zakonu czy bractwa duchowego. Innymi afiliantami czyli aktywnymi członkami Zakonu Sufich Naqshbandi są Ansari, Dahbidi, Parsai, Juybari (Dżujbari). Innymi porządkami czy zakonami sufickim w Afganistanie są: Zakon Qadriyya i Zakon Chishti, posiadające odmienne reguły i metody praktyki duchowej. Milad-un-Nabi obchodzone jest przez sufich w Afganistanie. Różne relikwie Świętego Proroka Muhammada, takie jak Moo-e Mubarak (Włosy Muhammada), Khirka Sharif (Płaszcz Świętego Proroka), są świętymi relikwiami dla sufich w Afganistanie, oni zbudowali świątynie wokół takich relikwii w Afganistanie. 

Ludzie w Afganistanie generalnie uważają świątynie sufickie za miejsca, w których można odciążyć się, dzieląc swoje problemy u stóp świętych sufickich, wierzą, że święty może być wstawiennictwem w ich imieniu u Allah Boga. Jest to silne przekonanie poparte doświadczeniem wielu pokoleń praktyków, że modlitwa sufickiego świętego może zlikwidować ubóstwo, wyleczyć różne choroby, spowodować urodzenie dziecka uwalniając od bezpłodności, poprawić relacje z bliskimi i uwolnić człowieka od różnych bolączek życiowych. Kiedy ludzie stają się bezradni po wykorzystaniu wszystkich możliwości w swoich rękach, odnoszą się do świętych sufickich, którzy jednak często byli także uzdrowicielami i lekarzami, znali zielarstwo i ziołolecznictwo medycyny Unani. Święci sufi są uważani za przedstawicieli Allah Boga, którzy mogą budować swoją relację z Allah Bogiem, a wszystkie ich pragnienia – poprzez świętego – mogą być bezpośrednio wysłuchane i spełnione przez Allah Boga. Organizacje religijno-polityczne, takie jak Al-Kaida, Państwo Islamskie (ISIL-Daesh) oraz deobandyjski ruch talibów nie są zbyt przychylne dla sufizmu, o ile dany nurt suficki wprowadza zbyt widoczne nietolerowane przez te ruchy konserwatywne innowacje lub zaniedbuje w jakiś sposób muzułmańską sunnę. Tradycyjni sufi zwykle solidnie podążali za typową muzułmańską sunną i byli aktywnymi liderami lokalnej muzułmańskiej Ummy (Wspólnoty), i nigdy nie oddzielali sufizmu od islamu, nawet jak pokazywali uniwersalną stronę nauk i praktyk sufickich. 

Raj i Nieskończone Ogrody Wschodu

Niebiańskie Ogrody Boskiego Raju

We wszystkich wielkich religiach znanych ludzkości istnieją kierunki mistyczne czy ezoteryczne, które szukają niekonwencjonalnych dróg i ścieżek, aby dotrzeć do ostatecznego celu, do bóstwa czy Boga, Absolutu. W zależności od tradycji religijnej jest nim na przykład osobowy Bóg, Absolut, nieskończona Światłość, wieczna Szczęśliwość etc. Również w islamie istnieje podobny kierunek, zwany tasawwuf, będący kulminacją i koroną duchowości islamu, a podstawą uniwersalnego w swej istocie sufizmu. Na początku dominowała wśród mistyków muzułmańskich surowa asceza wynikająca z lęku przed Bogiem jako sprawiedliwym, ale okrutnym Sędzią. W późniejszej fazie rozwoju miejsce rygoryzmu zajęły poznanie i miłość. Konkretnie chodziło o pełne poznanie jedności i jedyności Boga (tauhid), a także o dążenie do zespolenia się z nim przez całkowite oddanie siebie. Mistycy muzułmańscy przyjmowali, że istnieje tylko jedna droga do poznania wiedzy prawdziwej, która prowadzi przez wewnętrzne do­świadczenie, ekstazę i jedność z Bogiem - Droga Wzniesienia, Ścieżka do Boga (Allah). Poza mistycyzmem ludowym rozwinął się w islamie mistycyzm filozoficzny pozostający pod silnym wpływem neoplatońskiej doktryny o emanacji, który przyjął postać monizmu i panteizmu. Największym jego przedstawicielem był myśliciel i poeta arab­ski, Ibn al-‘Arabi zwany Wiekim Szajchem. Oba rodzaje tasawwuf (mistyka, mistycyzm), ten ludowy i ten filozoficzny, kształtują również współczesne oblicze islamu, a także eksplorowane są przez odwiecznie uniwersalistyczny sufizm. 

W nieskończonych „Ogrodach Wschodu” Selima Chazbijewicza 

Topos ogrodu należy do najważniejszych motywów w kulturze europejskiej i bliskowschodniej oraz perskiej. Według Starego Testamentu, to właśnie w Rajskim Ogrodzie Bóg (hebr. Eloah, JHWH) umieścił człowieka (Adam Kadmon) zaraz po jego stworzeniu. Jednakże człowiek zwiódł Boga (Eloah, JHWH), za co spotkała go kara wygnania (banicja) z Raju do krainy, w której miejsce wiecznej szczęśliwości zajęła codzienność nękana chorobami i śmiercią (świat śmiertelnych). Od tej pory topos ogrodu wiąże się ściśle z mitem wygnania, w którym człowiek pełni rolę wiecznego wędrowca (homo viator), tułacza przemierzającego przestrzeń planu ziemskiego oraz zaświatów dla życia pośmiertnego. 

Pewna obcość przestrzeni doświadczanej przywoływała jednak od samego początku myśl o rajskiej Krainie Utraconej. Miejscem uobecniania się tego fantazmatu (bo dzisiaj chyba i w taki sposób można mówić o toposie ogrodu) stała się sztuka. Stąd też interesujący nas topos czy symbol podlegał takim samym przemianom jak dziedzina, której stał się integralną częścią. W pracach naukowych poświęconych motywowi ogrodu w różnych epokach kulturowych, możemy przeczytać m.in. o jego typach w klasycyzmie (ogród angielski i ogród francuski), o procesie uduchowienia ogrodu u romantyków, czy też o ogrodach onirycznych w literaturze dwudziestowiecznej. 

Warto jednak przyjrzeć się toposowi ogrodu również w perspektywie transkulturowej. Okazją ku temu może być, wydany w Polsce tom poetycki Selima Chazbijewicza. Autor jest muzułmaninem, polskim Tatarem, a więc przedstawicielem wyrosłej na styku wielkich kultur Wschodu i Zachodu grupy etnicznej, która najbardziej chyba doświadczyła kulturotwórczej roli Pogranicza. Książka poety nosi tytuł „Hymn do Sofii” (Olsztyn 2005) i zawiera kilkadziesiąt utworów zebranych w dwa cykle: „Nieskończoność” i „Ogrody Wschodu”.