Nafs - Ego Jaźń Dusza Sufizm

NAFS - EGO, NIŻSZA JAŹŃ, DUSZA 

TRENING EGO I ROZWÓJ OSOBOWOŚCI NA ŚCIEŻCE SUFICH 

Nafs to w naukach duchowych sufich niższe ja, zwierzęce ego, działające odruchowo ja, które musi zostać oczyszczone i uwznioślone, a także wyedukowane i nauczone ludzkiej oraz z czasem duchowej moralności. Użyte w tym znaczeniu słowo nafs odnosi się na samym początku do an-Nafs al-Ammara, do „kompulsywnego ja”, czy też „rozkazującego ja” lub inaczej do "barbarzyńskiego ja" lub do "zwierzęcego ja" zwanego podświadomością pierwotną. W poważnych szkołach myśli sufickiej istnieje drabina różnych ja, czy też bardziej subtelnych poziomów świadomości, takich jak „natchnione ja”, czy „zaspokojone ja”, aż do poziomu ja doskonałego, czystego jak zwierciadło (czysty umysł, czyste ego). Jednym z celów praktyki sufich jest oczyszczenie ego (nafs) i uzyskanie dostępu do tych bardziej subtelnych stanów świadomości. 

Trzyliterowy rdzeń słowa NAFS, literalnie nūn fā sīn (ن ف س) występuje w Świętym Koranie 298 razy w czterech postaciach gramatycznych.  

1. Raz jako forma V czasownika tanaffasa (تَنَفَّسَ); 

2. Raz jako forma VI czasownika yatanāfasi (يَتَنَافَسِ); 

3. Aż 295 razy jako rzeczownik nafs (نَفْس); 

4. Raz jako forma VI imiesłowu czynnego mutanāfisūn (مُتَنَٰفِسُون); 

Nafs (literki: nūn fā sīn) jest wymiarem człowieka, pomiędzy wolnym duchem ruh, który jest światłem, a materialnym ciałem al-Jism (Dżism), które jest ciemnością. Duchowa walka mudżahada prowadzona jest przeciwko ciągnącym w dół tendencjom Nafs, które uwodzą serce Qalb i próbują odwieść je od Boga. Nafs jest również domeną imaginacji, złudzeń, rojeń i omamów. Bóg jest wewnątrz naszych jaźni (nafs), ale my ludzie Go nie widzimy. Cała praca Tasawwuf (Duchowości, Mistyki) zmierza w kierunku transformacji niższej czy zwierzęcej jaźni an-Nafs al-Ammara w oczyszczoną i udoskonaloną Jaźń an-Nafs al-Kamila, oraz postrzegania Boga we wszystkim i wszędzie. Istnieje siedem etapów rozwoju jaźni (ego), siedem pozycji w rytualnej modlitwie, siedem wierszy w pierwszym rozdziale Koranu al-Fatiha (Fateha) i siedem poziomów wiedzy. Wszystko to jest ze sobą ostatecznie powiązane. 

RODZAJE NAFS (EGO) WEDLE MISTYKI MUZUŁMAŃSKIEJ Z KORANU 

W naukach duchowych sufich i mistyce muzułmańskiej, mamy dwa podstawowe pojęcia duszy: „Nafs” - to dusza indywidualna, jaźń, ego, niższe ja, podświadomość, także zwyczajny oddech; drugie to "Ruh", duch, tchnienie Boga, boska dusza w każdym z nas, które sprawia, że pragniemy dążyć do dobra. Bóg tchnął Ruh w każdego człowieka, dając mu życie. 

An-Nafs al-Ammara (dokładna transliteracja naukowa: an-nafs al-ʾammārah) — to „jaźń która włada”, sama się rządzi. Koran mówi o tej jaźni: „dusza (nafs) bowiem pobudza do złego, jeśli tylko nie zmiłuje się mój Pan (Rabb)”(Q.12:53). Nafs przebywa w sferze zmysłów i jest zdominowana przez ziemskie pasje i pragnienia oraz podszepty ciemności i chaosu. Wstępna walka we wczesnych etapach podróży duchowej skierowana jest przeciwko al-nafs al-ammara (dusza zwierzęca). Ta jaźń odpowiada pierwszej postawie stojącej zwanej kijam w rytualnej modlitwie salat (namaz). 

Poziom Nafs, wspominanego 298 razy w Koranie, w tym 295 razy wprost jako nafs, to poziom umysłu targanego namiętnościami, szczególnie lękiem i gniewem (złością, agresją). Większość mistyków i sufich rozróżnia cztery podstawowe poziomy nafs: nafs rządzące (nafs-e ammara), nafs samo-obwiniające się (nafs-e lawwama), nafs zainspirowane (nafs-e mohama) i nafs spokojne (per. nafs-e motma’enna, arab. an-nafs al-mutma'innah). 

"Bóg zabiera dusze (nafs) w chwili śmierci; wzywa także te, które nie umarły, tylko są we śnie. On zatrzymuje te, których śmierć zdecydował, a odsyła inne do wyznaczonego terminu. Zaprawdę, w tym są znaki dla ludzi, którzy się zastanawiają!" (Q.39:42) 

"I zapytają ciebie o Ducha. Powiedz: 'Duch (Ruh) pochodzi od rozkazu mojego Pana (Rabb), lecz wam dano tylko niewiele wiedzy (o tym).'" (Q.17:85) 

W zachodniej narracji psychoduchowej termin Nafs tłumaczony jest jako jaźń, ego czy psychika, czasem podświadomość lub niższa jaźń. Wyobraźmy sobie, że każdy człowiek ma swojego rodzaju psychoduchowe serce (Qalb). Składa się ono z dwóch części: Nafs to niższa jaźń, a Ruh to wyższa jaźń, boska jaźń (boska dusza, duch boski w człowieku). Freud też pisał o człowieczym id i super ego, chociaż niekoniecznie jest to identycznie to samo co mówi nam o ludzkiej psychice Koran i Sunnah. Sam termin „Nafs” pojawia się wielokrotnie w Koranie w dwóch znaczeniach: 

1. osoba, życie: 

وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتي حَرَّمَ االله

"I nie pozbawiajcie nikogo życia, które Bóg uczynił świętym..." (Q.17:33) 

2. wewnętrzne ja, dusza: 

وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّئهَا

فَأَلهْمَهَا فجُورَهَا وَ تَقْوَئهَا

قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّئهَا

وَ قَدْ خَابَ مَن دَسَّئهَا

"Na duszę i na Tego, który ją ukształtował! I dał jej skłonność – do nieprawości i bojaźni Bożej. Pomyślność osiągnął ten, kto ją oczyścił, lecz poniósł stratę ten, kto ją zaciemnił! (Q.91:7-10) 

Jest to jasna i wyraźna nauka, że kto chce osiągnąć pomyślność powinien zająć się oczyszczaniem wewnętrznej jaźni, oczyszczaniem duszy (ego). 

NAFS MA SKŁONNOŚCI DO DOBRA I ZŁA. 

Bóg ukształtował Nafs (Ego) w ten sposób, że ma skłonność i do czynienia zła i do czynienia dobra, może ulec zarówno dobrym jak złym wpływom, może ulec ciemności lub światłości. Nagroda w postaci raju przychodzi wtedy, kiedy włożymy w pracę nad Nafs tyle energii, aby je zdyscyplinować i oczyścić ze zła oraz ciemności i chaosu. Nikt z ludzi nie jest zwykle tylko zły, albo tylko dobry. Ludzie mają w sobie skłonność do zła i dobra. Raj jest więc nagrodą za pracę nad Nafs, za transformację Nafs w jego najlepszą wersję jaka jest dla ludzkości możliwa. 

NAFS TRZEBA POWSTRZYMYWAĆ I DYSCYPLINOWAĆ. 

"Lecz dla tego, kto się lękał stawienia się przed swoim Panem (Rabb) i powstrzymywał duszę od namiętności, to, zaprawdę, dla niego Ogród (Eden) będzie miejscem schronienia!" (Q.79:40-41) 

NASF KTÓRE JEST PRZEZ NAS ZDYSCYPLINOWANE, DAJE NAM ŹRÓDŁO SPOKOJU I ZADOWOLENIE BOGA. 

"O ty, duszo uspokojona, powróć do twego Pana (Rabb), zadowolona i z upodobaniem przyjęta!" (Q.89: 27-28) 

NASF JEST NIESPOKOJNE. 

Ciągle czegoś chce i pożąda, pragnie i łaknie więcej. Jeśli pozostawimy Nafs (Ego) bez kontroli choćby na chwilę, Nafs może narobić nam wiele problemów. 

"Nie! Przysięgam na duszę (Nafs) ciągle ganiącą! Czy człowiek sądzi, że My nie zbierzemy jego kości?" (Q.75:2-3) 

NAFS NIE NALEŻY USPRAWIEDLIWIAĆ PRZED BOGIEM.

Chciało się popełnić grzech czy występek. Twoja niższa dusza miała na niego ochotę. Nie ma sensu wymyślać wymówek o wpływie innych, nadzwyczajnych okolicznościach, niewiedzy co do konsekwencji. Po prostu chciało się zasmakować tego grzechu i Bóg wie najlepiej jak do tego doszło. Szczera skrucha, a nie tłumaczenie i wykręty jest szansą na wybaczenie skłonności do grzechu (występku, zbrodni) u Boga.

"Ja wcale nie uniewinniam mojej duszy (nafs), dusza (nafs) bowiem pobudza do złego, jeśli tylko nie zmiłuje się mój Pan (Rabb). Zaprawdę, mój Pan (Rabb) jest przebaczający, litościwy!” (Q.12:53) 

SZATAN CZYCHA NA TWOJE NAFS (EGO, NIŻSZĄ DUSZĘ).  

"O wy, którzy wierzycie! Nie kroczcie śladami szatana! A kto kroczy śladami szatana… – on przecież nakazuje rzeczy szpetne i godne potępienia. A gdyby nie łaska Boga nad wami i nie Jego miłosierdzie, to nikt spośród was nie oczyściłby się nigdy! Lecz Bóg oczyszcza, kogo chce. Bóg jest Słyszący, Wszechwiedzący! (Q.24: 21) 

NAFS MOŻE DOPROWADZIĆ CZŁOWIEKA DO UTRATY RELIGII I WIARY.

Kiedy człowiek cieszy się ze spełniania swoich namiętności i przekracza wiele granic jej zaspokojenia, zaczyna znajdować się w miejscu w którym bez sensu wydaje mu się dyscyplinowanie Nafs (Ego, zwierzęcej duszy, niższej jaźni). Jedyne co przeszkadza mu w niepohamowanym zaspokajaniu samego siebie to koncepcja Boga, który karze za złe i za dobre wynagradza (lub nieuchronnego prawa odpłaty, prawa karmicznego). Niekontrolowane Nafs może więc doprowadzić człowieka do ateizmu i bezbożności czy inaczej do satanizmu (szatanizmu). 

"Czy ty widziałeś tego, który sobie wziął swoją namiętność za boga? Czy ty będziesz dla niego opiekunem?" (Q.25:43) 

ZMIEŃ SWOJE NAFS, JEŚLI CHCESZ ZMIANY NA LEPSZE W SWOIM ŻYCIU. 

"Zaprawdę, Bóg nie zmienia tego, co jest w ludziach, dopóki oni sami nie zmienią tego, co jest w nich!" (Q.13:11) 

Każdy człowiek sam musi podjąć poważną decyzję, aby zacząć pracować nad sobą i zmieniać się na lepsze, zgodnie z boskim drogowskazem i poradami dobrych nauczycieli oraz mistrzów duchowych posłanych przez Boga. 

TRZY GŁÓWNE STADIA ROZWOJU NAFS NA ŚCIEŻCE DUCHOWEJ 

Święty Koran wymienia trzy główne rodzaje Nafs (Ego, Jaźni, niższej Duszy) z jakimi stykają się ludzie praktykujący religię, w zwyczajnym, przeciętnym społeczeństwie: najniższy stan Nafs-i-Ammara, nieco lepszy w kondycji Nafs-i-Lawwama oraz Nafs-i-Mutma'inna jako najlepszy stan dla człowieka zwyczajnego (wiernego, wierzącego, muslim). 

1. Nafs-i-Ammara (transliteracja naukowa: an-nafs al-ʾammārah) - nafs podstawowych, zwierzęcych instynktów, nafs zwierzęce lub barbarzyńskie. Za podszeptami tego rodzaju nafs czlowiek popełnia grzechy, zwykle z chęci zaspokojenia owych instynktów.

2. Nafs-i-Lawwama (transliteracja naukowa: an-nafs al-luwwāmah) - samo-oskarżające się nafs (ego), skarżące i płaczliwe Nafs, skamla jak pies o przebaczenie, a potem znowu grzeszy. Jaźń człowieka wznosi się na wyższy poziom, Nafs widzi, że czyni zło i żałuje tego, a nawet pokutuje i błaga o przebaczenie, ale potem znowu grzeszy i błądzi. Mówi o tym werset: "Nie! Przysięgam na duszę ciągle ganiącą!" (Q.75:2) 

3. Nafs-i-Mutma’inna (transliteracja naukowa: an-nafs al-muṭmaʾinnah) – nafs pokoju i spokoju. Dusza uspokojona, cel ludzki ścieżki sufich, nafs dobrego człowieka. W tym stanie człowiek osiąga doskonałość wiary, zostawia za sobą zło, i wszelkie jego przejawy, takie jak przykładowo złe maniery … dusza osiąga spokój, błogość. Mówi o tym Koran:

"O ty, duszo uspokojona, powróć do twego Pana (Rabb), zadowolona i z upodobaniem przyjęta! Wejdź więc między Moje sługi! Wejdź do Mojego Ogrodu! (Q.89:27-30) 

Z nauki duchowej tego i wielu innych wersetów Koranu wynika, że zanim człowiek nie osiągnie stanu An-Nafs al-Mutmainanah, nie ma możliwości wejścia do Raju Boga, nie ma szans na dostanie się do Niebios, z powodu wad charakteru, wad jaźni czy jak kto woli nieoczyszczenia niższej Jaźni. Terroryści, zbrodniczy inkwizytorzy i demony wojny ze swoją nienawiścią i agresją raczej się do Raju, do Ogrodu, Edenu nie dostają. 

Inne, pośrednie rodzaje nafs (ego), wspominane w naukach duchowych sufich to:

Nafs inspirowane - Nafs-i-Mulhamah (an-nafs al-mulhamah) - jest to stan, w którym niższa dusza rozróżniając dobro od zła, zaczyna skłaniać się wyraźnie ku dobru. Nafs oskarżające (Nafs-i-lawwama) z drugiego mocno stabilnego poziomu, to skrucha za popełnione zło, nafs inspirowane (nafs-i-mulhama) to już bardziej świadome czynienie dobra z wyboru, jakaś wyraźna aktywność na polu dobroczynności, czynienia dobra i wybierania oraz wspierania tego co dobre, aktywność wspierania dobrych ludzi. Dobrzy ludzie są inspiracją dla takiego rodzaju nafs, które nie wzoruje się na ludziach złych ani zepsutych, unika zła, a wybiera dobro - dodajmy, wybiera to, co dobre w oczach Boga. 

Nafs zadowolone - Nafs-i-Radiyya (an-nafs ar-raḍīyyah) – na tym etapie dusza jest zadowolona, cokolwiek przyniosą jej wyroki Boga, dusza harmonizująca się z wolą nieba, z wolą Boga. Nafs-e-radiyya to stan ego, w którym jaźń niższa jest tak wyszkolona w duchowym rozwoju iż nie poddaje się mrocznym impulsom ciemności ani chaosu, nie słucha podszeptów złych ludzi, nie słucha głosów złych duchów. 

Nafs zadowalające - Nafs-i-Mardiyya (an-nafs al-marḍīyyah) – na tym etapie dusza daje radość innym, poprzez dobre uczynki, dobre maniery, a także dobre wybory dla rozwoju duchowego. Niższa jaźń (ego) na tym etapie ma wypracowane mechanizmy posłuszeństwa wobec tego co dobre, wobec dobrych ludzi i dobrych idei, akceptuje bez sprzeciwu to, co płynie od Boga czy poprzez inspirację czy poprzez boskich posłanników (proroków, awatarów, świętych, mistrzów), z natury wybiera dobro, a odrzuca zło, także z pomocą dobrych duchowych mistrzów żyjących na ziemi (szajchów, murszidów, pirów). 

Nafs czyste, oczyszczone, święte - Nafs-i-Safiyya (an-nafs aṣ-ṣāfīyyah) – końcowy etap, osiągnięcie doskonałości, czystości i świętości. Dusza pozostaje w doskonałej zgodzie z Bogiem i jego prorokami, z mistrzami i duchowymi nauczycielami, z wiedzą i mądrością pochodzącą prosto od Boga. 

Celem Sufich jest zjednoczenie z Bogiem, powrót do Niego, nawrócenie i powrót do Allah Boga oraz zjednoczenie z Allah Bogiem. Jednakże, aby człowiek do Boga powrócił, aby się z Nim zjednoczył, najpierw musi się do Niego przybliżyć i chociaż trochę upodobnić. Jego serce (Qalb) musi stać się czyste i szlachetne niczym złoto w mistycznej alchemii. Złoto ma kolor złoty i jest metalem słonecznym, świetlistym, a dla sufich Bóg jest jak słońce, które jest światłością. Droga mistyków jest ścieżką inicjacyjną, ścieżką misteryjną, a to, czego na niej doświadczają praktycy suficcy, przyrównują bardzo często do alchemii. Przemiana w złoto to tylko jeden z wielu obrazów, jakich używają Sufi (Czyści, Święci), kiedy mówią o duchowym dojrzewaniu człowieka. Ludzkie serce przypomina często czarny kamień, który musi przemienić się w cenny złocisty metal. Jest takie z powodu ego, niższej jaźni, a dokładniej z powodu nieoczyszczonego Nafs. Nafs jest najniższą duszą człowieka, duszą, która wzbudza w ludziach wszelkie niskie instynkty, żądze, pragnienia, która skłania ludzi ku złu i złemu prowadzeniu się, ku upadkowi i ciemności, ku mrokom demonicznego chaosu. 

Walka z Nafs jest generalnie obowiązkiem człowieka, ponieważ Nafs to jego najgroźniejszy wróg (na tym poziomie człowiek sam sobie jest wrogiem). Nafs jest w pewnej mierze osobistym szatanem czy dokładniej polem wpływów rozmaitych szatanów, egotycznym demonem który ciągle ludziom towarzyszy, uniemożliwiając zobaczenie rzeczy takimi, jakimi są. Trzeba z Nafs walczyć, aby je ujarzmić, zdyscyplinować, wytresować jak dzikie zwierze pełne rozmaitych agresji i szkodliwych popędów czy fatalnych skłonności (złodziejstwo, pasożytnictwo, obżarstwo, pijaństwo, hazard, zboczenia, satanizmy). To długa i bardzo trudna walka, ponieważ ten szatan drzemiący czy wpływający poprzez Nafs jest nie tylko bardzo silny, ale również niezwykle przebiegły jeśli chodzi o odwracanie ludzie od Boga, dobra i światła. Zapytano raz Świętego Proroka Muhamamda: „Jak tam twój szatan?” Odparł: „Stał się muzułmaninem i robi to, co mu każę.” O to tutaj chodzi. Chodzi o to, aby wyzwolić się spod władzy egocentrycznych żądz i podszeptów złego i okiełznać ego na tyle, aby nam służyło, aby jak mówią chociażby także hawajscy kahunowie, aby niższe ja wiernie służyło wyższemu ja. Adept Ścieżki Sufi walczy z Nafs na swojej drodze do Boga, a jeszcze bardziej z wpływami złych duchów i szatanów jakie czasem się poprzez Nafs odbiera. Jest to droga prawdy i miłości: człowiek jest kochającym, Bóg – Ukochanym, a między nimi jest przyjacielska miłość. Przyjaźń czy przyjacielska miłość prowadzi człowieka ku oświeceniu i wyzwoleniu, ku zbawieniu. 

Kiedy Mistrz al-Ghazali (1058-1111) pochodzący z miejscowości Tus w Chorasanie w Persji, pisał swoje prace o oczyszczaniu duszy (Tazkija an-Nafs), odwoływał się zwłaszcza do pochodzących z III wieku Hidżra a IX wieku e.ch. dzieł Mistrza al-Muhasibi (np. “Szacunek dla praw Bożych”). Analizując Święty Koran, w jednej z sur jest napisane: "Allah zabiera dusze. Duchy życia nie giną, są wynoszone żywe ku niebu, a duchy niewiernych są odsyłane, nie otwiera się przed nimi niebiańskich wrót." Al-Ghazali w dziele al-Durra al-fachira oznajmił, że duch (Nafs) człowieka wiernego (muslim) ma formę pszczoły, a duch niewiernego (kafira) ma formę szarańczy. Kontynuując rozważania na temat koncepcji duszy w mistycznej filozofii Mędrca Bożego Al-Ghazali zauważamy, że człowiek jest złączeniem duszy i ciała. Intelekt jest instrumentem duszy (Nafs), przy pomocy którego dusza może poznawać świat. Al-Ghazali wyróżnia trzy rodzaje dusz:

– Wegetatywną (rośliny), rządzą nią trzy władze: odżywiana, rozrastania, rodzenia owoców. Nie posiadając zaś odpowiedniego narządu nie jest zdolna do postrzegania, chociaż może odczuwać. 

– Zwierzęcą (zwierzęta i ludzie) – obok władz wegetatywnych, posiada również władzę pojmowania (zewnętrzną i wewnętrzną) i władzę ruchu. Z postrzeganiem łączy się przyjemność i przykrość, a z nimi pożądanie przyjemności i popęd do unikania przykrości, więc posiada uczucia i popędy. Dopiero na drugim szczeblu duszy zaczynają się funkcje psychiczne,

– Ludzką – posiada władze duszy wegetatywnej i zwierzęcej oraz właściwe sobie władze: władzę wiedzy spekulatywną (teologiczną) i władzę czynną (umożliwia zdobycie wiedzy praktycznej i korzystanie z niej), władzę działania. Szczebel wyższy duszy ludzkiej to dusza myśląca, posiada ją człowiek, który wzrasta ponad zwierzęcość bo oczyścił i uwznioślił Nafs. Rozum jest najwyższą zdolnością duszy ludzkiej. Poznaje on zarówno byt, jak i dobro, znając zaś dobro, kieruje wolą, czyni że wola staje się rozumna. Rozum, gdy kieruje wolą, nazywa się praktycznym, w odróżnieniu do teoretycznego, czyli poznającego. Jako, że wyższe zdolności zakładają niższe, dusza ludzka łączy wszystkie zdolności duszy z jej wcześniejszych faz rozwoju. 

Szkoły sufickie to próba osiągnięcia jedności z Absolutem, z Allah Bogiem, poprzez całkowite wyzbycie się swego ego, poprzez oczyszczenie i wysublimowanie ego, poprzez roztopienie ego w Duchu Boga niczym w alchemicznym piecu. Praktyka suficka to liczne i długie modlitwy (salat, namaz), recytacje (dhikry), wspólne studiowanie świętych pism islamu (Koran i Hadisy oraz pisma sufickich mistrzów). Sufi w Kaszmirze i Indii czerpali czasem inspiracje z monastycyzmu śiwaickiego, buddyjskiego, a na Bliskim Wschodzie z monastycyzmu chrześcijańskiego i judaistycznego (Bractwo Prorockie ELiasza). W sufickiej tradycji wyróżniamy trzy metody praktyki prowadzące do Boga: mądrość, miłość i bojaźń Boża. Ten nurt to trwałe uchwycenie nietrwałej rzeczywistości, podkreślenie kruchości człowieka i tego co posiada, wyrzeczenie się doczesności, smutek i skrucha prowadzące do Boga, a wolność można osiągnąć jedynie poprzez oddaniu swej duszy w ręce Allah Boga i przeznaczenia przez niego ustalonego. 

Centralną ideą sufickiej drogi (Sufi Tariqat) jest sugestia, iż poznanie Boga jest indywidualne. „Poszukujący” (Talib, Taleb), „uczeń” (arabskie: Murid czy Mureed – pragnący, prowadzony przez mistrza, murszida) wstępujący na tę drogę powinien znajdować się pod opieką duchowego przewodnika (ar. Murszid – przewodnik, mistrz drogi), któremu adept jest posłuszny i całkowicie oddany. W sufickiej tradycji Bóg jest immanentny, należy go poszukiwać we własnej jaźni czy ściślej poprzez własną jaźń i serce (qalb) jako narzędzie poznawcze. Arabski mistyk i derwisz suficki – Husain ibn Mansur al-Halladż propagował tę naukę poprzez stwierdzenie Ana al-Haqq (“jam jest Prawdą”). Zdaniem Wielkiego Szajcha Ibn Arabi, wszystkie religie są dla siebie wzajemnym uzupełnieniem, pogląd ten pojawia się również u buddystów i hinduistów. Filozof mówi: “Wystrzegajcie się przed ograniczaniem do jednej, konkretnej religii, nie wierząc w to co inne, albowiem można przez to stracić wiele dobrego (…). Będzie raczej w stanie zaakceptować wszystkie formy wiary. Jest tak ponieważ Allah jest Wyższy i Większy, i nie można poznać Go przez jedną religię, z wyłączeniem innych. Raczej, każda z nich ma rację, i każdy kto ma rację otrzyma nagrodę, a każdy nagrodzony jest szczęśliwcem, a każdy kto jest szczęśliwcem jest tym, z którego On jest zadowolony”. Sufi uważają, że prawidłowe odosobnienie duchowe to przezwyciężanie samotności swojej duszy (nafs) poprzez bliskość Boga. 

Duch (ar-Rūḥ) jest zarówno Wiedzą, jak i Istotą. W człowieku te dwa aspekty są w pewnym stopniu spolaryzowane jako przyczyna i serce. Serce (Qalb) wskazuje na to, czym jesteśmy w świetle wieczności, a przyczyną jest to, co „myślimy”. Serce (al-Qalb) reprezentuje obecność Ducha (ar-Rūḥ) w obu aspektach, ponieważ jest zarówno organem intuicji (al-kashf), a także punktem identyfikacji (wajd, czytaj ładżd) z byciem czy istnieniem (al-Wujūd, czytaj Łudżuud). „Niebiosa ani ziemia nie mogą mnie zawierać, ale serce wierzącego sługi zawiera Mnie” - rzecze Allah w Koranie. Najbardziej głębokie centrum serca jest nazywane tajemnicą (as-Sirr), to jest nieuchwytny punkt, w którym istota ludzka spotyka Allah Boga. Duchowa rzeczywistość serca u zwyczajnych ludzi zostaje jednak przesłonięta świadomością egocentryczną (Nafs). Kiedy uda nam się oczyścić wszystkie latify (miejsca subtelne) z iluzji ego, ksobności i egocentryzmu, wtedy stajemy się czystym zwierciadłem i odbiciem Boga, tak jak Księżyc odbija Słońce. 

Ludzkie Nafs (zwierzęca część ludzkiej duszy, niższa świadomość) ma możliwość poruszania się w górę lub w dół między Illiyyoon i Asfaleen. Pogrążenie Nafs w Zulm oznacza, że pogrążasz się w ciemności (w mroku i chaosie), w kierunku Asfaleen (Zulm oznacza czynienie niesprawiedliwości, nieprawości i wszelkiego złego). Zulmat w języku arabskim oznacza ciemność, mrok, chaos.) Jeśli nafs jest oczyszczone, świeci niczym Księżyc w Pełni. Nafs jest jak gąbka, więc może pochłaniać dobre i złe cechy. „Illiyyoon” jest liczbą mnogą „ulayy”, która w zasadzie oznacza „wysokie miejsca lub osoby, które siedzą na wysokich miejscach lub mieszkańców wysokich gór”. Sufi określają tym słowem górną część nieba. Sufi ma możliwość poruszania się w górę lub w dół między Illiyyoon i Asfaleen. ”Illiyyoon” jest księgą dla sprawiedliwych czynów, podczas gdy zgodnie z drugim komentarzem wiersz oznacza, że jest to decydujące przeznaczenie, które Allah napisał dla Sprawiedliwych, że ich pozycja jest na najwyższych stopniach nieba. ”Rejestr sprawiedliwych znajduje się w „Illiyyun”. Termin ten jest podawany w liczbie mnogiej, aby podkreślić „wyższość”. 

NAFS I LATIFA NAFS 

Nafs oraz Latifa-an-Nafsi powiązany jest zwykle z kolorem żółtym, lokalizacja poniżej pępka, wokół pepka lub ściślej od pępka w dół. Niektóre tariki sufickie takie jak Naqshbandija, Nafs lokują w głowie a chodzi tu wyłącznie o mózgowe dowodzenie egotycznymi żądzami, co pozostałe tariki lokalizują na poziomie gonad. Słowo Nafs jest tłumaczone jako ego, jaźń lub psyche, a religijnie jako Dusza. ”Jeżeli wygasimy Nafs na jednym polu zapłonie na innym miejscu”. Etymologicznie wywodzi się od słowa oddech, kabalistyczne Nefesh, to „oddech” ożywiający martwy przedmiot. Od słowa Nafs wychodzi pojęcie "Pasi Anfas" oznaczające sztukę oddychania, kontrolowanie czy regulowanie oddechów. Nafs odpowiada hinduskiemu słowu anawa oraz jako sfera czy powłoka subtelna jako prana-maya-mana-kośa. Nafs sugeruje podstawowy proces „oddychania” energią witalną. To źródło niższej egoistycznej ludzkiej natury. Celem praktyk sufickich jest transformacja Nafs (Tazakiya-i-Nafs) czyli „oczyszczenie duszy” odsłonięcie duszy, wypolerowanie zwierciadła umysłu, oczyszczenie lustra emocji i umysłu. 

Sufi praktykują w tej Latifie w siedmiu lub ośmiu (na początku tylko w trzech lub czterech) krokach (magamy nafsu), a te początkowe od których się zaczyna 'plewienie pola' to wspominane w Koranie: Nafs-e-Ammara, Nafs-e-Lawwana oraz Nafs-e-Mutmaina. 

1) Nafs al-Ammara - to dusza niższa, łac. „cupido libido”, „najcięższą zasłoną jest pociąg do Nafs”, Nafs „chce” aby inni się go bali i trwali w nadziei na jego miłosierdzie” to najprymitywniejsza forma złowieszczego ludzkiego bożka (bestii). (aby oczyścić to Nafs należy poddać się kierownictwu duszy wyższej okazując żal i skruchę). „Nafs przedstawia ukryte aspekty gniewnej inspiracji Boga, która wyraża się jako ułuda”. (Ruzbehan))

Wyższe formy niższej duszy:

2) Nafs al-Lawwama – dusza obwiniająca, sumienie (efektem medytacji jest samooczyszczenie duszy). Dusza oskarżająca i obwiniająca, czasem innych wokół, czasem samą siebie. 

3) Nafs al-Mulhama – dusza inspiracji lub głębiej Nafs al-Amina czyli dusza wierności, wiary i ufności. Nafs al-Mulhama uważane bywa za bardziej początkowe stadium tej stacji przejściowej od al-Lawwana do al-Mutma'ina, a Nafs al-Amina za stadium końcowe, gdzie dusza zainspirowana pozostaje w głębokiej ufności, trwa w wierze, ufa mistrzom i nauczycielom drogi, z zasady jest szczera, ufna, wierna i wierzy głęboko w prawdy religijne lub misteryjne. Ten trzeci maqam Nafs (stacja rozwoju Ego, Duszy) uważany jest za niestabilny, gdyż łatwo się z niego upada i najlepiej przejść do stacji czwartej, aby nie stać się ofiarą ciemnych sił i nie odpaść od wiary, od mistrza ścieżki i drogi duchowej. Z powodu licznych zawodów na ludziach łatwo też stracić wiarę w ludzi i zdolność do szczerości oraz ufności - na czym kończy się wówczas duchowy rozwój. Wszelkie tłumienie subtelnych natchnień i duchowych inspiracji także może spowodować upadek i odpadnięcie. 

4) Nafs al-Mutma’inna – dusza spoczywająca w spokoju i zadowoleniu (w efekcie medytacji usatysfakcjonowanie duszy). Dusza al-Mutma'na jest tą, która tworzy sferę silnego poczucia bezpieczeństwa i ochrony, gdyż sama schroniła się w Bogu i doświadcza opieki Boga oraz jego aniołów, posłańców i przedstawicieli czy sukcesorów Świętego Proroka. W obecności takiego Nafs inni ludzie czują się bezpiecznie, pod ochroną, bywa, że widać iż taka osoba jest jakby chroniona w szczególny sposób przez nadzwyczajne wydarzenia, dziwne zbiegi okoliczności, przez anioły czy samego Boga. Osoby złe, które spróbują z premedytacją skrzywdzić taką osobę, z czasem zauważą, że albo nie mogą nic jej zrobić albo doświadczą silniejszego niż w powodu krzywdzenia innych zwrotów czy wręcz surowszej i szybszej kary od losu za szkodnictwo. 

Te kolejne stacje (maqam) rozwoju niższej jaźni (ego, nafs) w sumie nic innego jak via purgativa (droga oczyszczenia) mistyków chrześcijańskich. Oczywiście nie chodzi tu o wielość dusz w człowieku a o kolejne fazy świadomości uzyskiwane w trakcie oczyszczania niższego Nafs. Owo Nafs to zwierzęco-ludzka świadomość w fazie bycia oddzielną od swego Źródła. ”Tworząc Nafs Bóg odwrócił uwagę od swojej Boskiej Osoby i skierował ją na własną egzystencję”. Studia praktyczne nad Nafs jakie przybierają formy przypowieści są swoistą formą psychologi sufickiej (amaliyyat to psychologia suficka). 

W snach Nafs może się ukazywać pod zwierzęcymi postaciami, w tym ukazuje się jako pies (strażnik wyższego poziomu świadomości), wąż (fala pozbawiająca swobody decyzji). Koń to pojazd duszy, codzienne modlitwy prowadzące do Źródła Esencji, ptaki domowe to ograniczone aspiracje do oczyszczenia Nafs, jastrząb to aspiracja ograniczona do wyższych spraw duchowych i symbol tych którzy odpowiadają na wołanie Boga etc. Obraz Simurga, Króla Ptaków uważany jest w szkołach sufickich dawnej Persji za najistotniejszy, pokazując zdolność do wysokiej sublimacji, podobnie jak obraz Kruka, Wielkiej Gęsi czy Łabędzia w sufizmie kaszmirskim. Rośliny jeżeli ugotowane to Nafs znalazło się w stanie spoczynku. Minerały i ich obróbka, przemiany zgodnie z analogiami alchemicznymi symbolizują konkretne przemiany w obrębia Nafs. Postęp podróżującego we śnie w przestrzeni Nafs jest ruchem ku dołowi od powietrza poprzez ogień, żywioł wody aż do stabilności ziemi gdzie doświadczymy Nafs w spoczynku. Zwierciadłami odbijającymi i obracającymi kierunki podróżowania są granice 5/6 i 8/9. Nafs odpowiada urojeniowości negatywnej, w tym objawom negatywnym w schizofrenii. 

Można swoje Nafs wykorzystać w sposób twórczy jak instruuje uczniów sufickich Mistrz Prawdy, al-Halladż: „Drabiną gnostyka jest jego Nafs (Ego, Dusza). Jego esencja jest przejściem do Jedni z Esencją Boga”. Esencja a nie akty ignorancji. 

Oczyszczanie z najniższych dwóch poziomów Nafs składa się z kilku części:

– wdzięczność, składanie podziękowań zamiast uskarżania się i obwiniania.

– bycie uważnym i czujnym a nie opieszałym w eliminowaniu egotycznych wybryków.

– bycie trzeźwym (żadnego alkoholu, żadnych narkotyków ani substancji psychoaktywnych. 

– poddanie pod duchowe kierownictwo autentycznego mistrza i przewodnika duchowego. 

Nafs w końcowym stanie czystości i spoczynku – to Nafs które pozbyło się cech zwierzęcych oraz demonicznych (dżinnowych), takie Nafs osiąga w końcu poziom serca i zyskuje zdolność do sięgania obszaru ducha. Nafs w stanie spoczynku jest czystym Sercem - Qalb - które jest jakby stacją skrytą wewnątrz tego czym na początku jest Nafs. Wielką stację Makam al-Qalb osiągać człowiek zaczyna po trochu dopiero wtedy, gdy rozwój jego Nafs jest na etapie środkowym jako Nafs al-Mutma'ina. 

Qalb — to serce, organ nad-racjonalnej intuicji i czuciowiedzy, posiadający zdolność bezpośredniego postrzegania duchowych rzeczywistości, których niższy umysł intelektualny nie jest zwykle w stanie pojąć. Ludzkie serce jest miejscem ciągłych zmian i fluktuacji. W nim, Transcendentna Rzeczywistość styka się z człowiekiem ziemskim. Serce jest również polem bitwy Większej Świętej Wojny znanej jako al-dżihad al-akbar, walki sił ciemności przeciwko siłom światła. Tu, grawitacyjna siła niższej jaźni, mroczna siła Nafs konfrontuje wznoszącego i tęskniącego boskiego ducha Ruh. Walka toczy się pomiędzy dwoma przeciwnymi siłami, aby opanować ludzkie serce (Qalb). Pod zwodniczym kierunkiem wpływów i podszeptów szajtanów (szatanów) i dżinnów (demonów), Nafs chce zrzucić serce w głębiny niewiedzy, ciemności, mroku i chaosu. Jednak duch, który pochodzi od Boga ciągnie serce w stronę Boga. Im bardziej serce jest oczyszczone, tym bardziej podatne jest ono na nieodparte przyciąganie niebiańskiego ducha. Czuwanie nad sercem jest częścią duchowego zmagania mudżahada w Podróży Powrotnej do Boga Absolutu. Zaawansowani na Ścieżce (Tariqat) nigdy nie pozwalają żadnym intruzom wejść do ich oczyszczonych i uświęconych serc. Serce Człowieka Doskonałego jest Boskim Tronem al-Arsz, wokół którego znajduje się duchowa rzeczywistość, w tym anioły (malakowie) Boga i Sakina. 

Mustawif — to nie mający ochoty uczyć się pod kierunkiem prawdziwego nauczyciela czy mistrza przewodnika pretendent do posiadania mistycznej wiedzy. Taki człowiek staje się niebezpieczny dla siebie i innych podając jakoby osiągnął oświecenie czy wtajemniczenie i w sposób charakterystyczny negując potrzebę posiadania mistrza czy inicjacji. Będąc w okowach swej niższej acz zdemoniałej jaźni an-Nafs al-Ammara, pretendent utrzymuje, iż potrafi kierować innych do Wyższej Jaźni. Poszukujący autentycznego duchowego przewodnika powinien mieć się na baczności przed takimi mącicielami i zwodzicielami. Takiego fałszerza czy oszusta łatwo jest dostrzec, kiedy jego słowa i czyny mierzone są kategorią „pięknego modelu” usua hasana Świętego Proroka Muhammada (saws). Mustawif pomija istotne nauki i neguje ważne punkty praktyki mistycznej tradycji sufickiej, zawsze coś istotnego pomija w swoim oszukaństwie. Często także łamie różne ważne reguły z odwiecznych zasad prowadzenia się i zachowania ucznia na ścieżce sufickiej i w zakonach derwiszów. 

Nafs jest wymiarem człowieka, pomiędzy wolnym duchem Ruh, który jest światłem Bożym (an-Nur), a materialnym ciałem al-Dżism (al-Jism), które jest ciemnością (zagęszczeniem ściemniającym). Duchowa walka praktykującego mudżahada prowadzona jest przeciwko ciągnącym w dół tendencjom Nafs, które uwodzą serce Qalb i próbują odwieść je od Boga, Proroka i świętych mistrzów drogi. Nafs jest również domeną imaginacji, złudzeń, fałszywych wyobrażeń, pokuszeń, zwiedzeń, omamień, zaślepień. Bóg jest wewnątrz naszych jaźni, ale my Go nie widzimy. Cała praca duchowa i mistyczna Tasawwuf zmierza w kierunku transformacji niższej jaźni an-Nafs al-Ammara w subtelniejszą jaźń, w oczyszczoną i udoskonaloną formę ego an-Nafs al-Kamila, oraz postrzegania Boga we wszystkim i wszystkich. Istnieje generalnie siedem etapów jaźni, siedem pozycji w rytualnej modlitwie, siedem wierszy w pierwszym rozdziale Koranu al-Fatiha i siedem poziomów wiedzy. Wszystko to jest ze sobą ostatecznie powiązane i pokazuje alchemiczną ścieżkę sublimacji niższej, zwierzęco-demonicznej duszy (Nafs). 

Rytualna modlitwa Salat czy z mówiąc perska Namaz symbolizuje połączenie się z Bogiem z pomocą siedmiu etapów czy procesów. Siedem kolejnych postaw ciała każdego jednego raqatu modlitwy rytualnej (Salat, Namaz) symbolizuje etapy Duchowej Podróży Powrotnej, oraz siedem poziomów wiedzy duchowej i ezoterycznej, które podróżnik musi przejść, aby połączyć się z Bogiem. Rytualna ablucja wudu, która poprzedza modlitwę (Salat, Namaz) symbolizuje oczyszczenie i oddzielenie się od Nafs. Sufi we wszystkich swoich tradycjach uważają, że rozwój duchowy człowieka jest generalnie niemożliwy, jeśli nie kultywuje codziennej modlitwy rytualnej, stąd taki ogromny nacisk nawet na głębsze niż u zwykłych wiernych praktykowanie Salat czy Namaz wśród adeptów ścieżek sufickich właśnie. Dziennie praktycy sufickiej drogi wykonują łącznie przynajmniej 18-cie raqatów modlitwy rytualnej Salat (Namaz), łącznie z modlitwą jednego nocnego raqatu, a do tego sporo praktyk dodatkowych. Wzór Proroka Muhammada (SAW) pokazuje, że można praktykować nawet 44 raqaty na dobę, a bywa, że 52 jak się doda specjalną modlitwę przed południem (dodatkowo oprócz zwyczajowych pięciu). 

Szajtan czy szajtany (szejtany) oraz dżinny (demony) reprezentują niskie zwodnicze cechy i czają się w niższej jaźni czy raczej wpływają poprzez niższą jaźń, poprzez barbarzyńskie stadia Nafs, starając się „ciągnąć” człowieka ku dołowi, dalej w dół od Boskości, w jak największy mrok i chaos, w ciemności pomieszania i pomylenia. Większa Święta Wojna (Dżihad Akbar) toczona jest przeciw szatańskim tendencjom pojawiającym się z samego Nafs lub z powodu poddania się Nafs ciemnym podszeptom ze świata cienia i mroku oraz chaosu (zatracenia). 

Człowiek to Soma (ciało), Psyche (dusza, psychika) i Pneuma (duch) albo Nous (duch). Tradycja islamu i mistyka sufich określa to następująco: Dżism (Jism), Nafs i Ruh. O ciele fizycznym mówić nie trzeba, ważniejsze jest uwypuklenie różnicy pomiędzy Nafs i Ruh. Pierwszy z tych poziomów to właśnie nasza psychika wraz z instynktami: cechy indywidualne, niższe "ja", nasze "ego". Nafs jest kapryśne, zmienne, stanowi siedlisko ludzkich humorów, lęków i trosk oraz zachowań prymitywnych, barbarzyńskich, demonicznych. Ten poziom nie wiąże człowieka z Bogiem. Łącznikiem jest pneuma, którą Hindusi nazwaliby pewnie praną, a ściślej daiwa praną (duchową czy boską energią, suficką qudrah), nie wszyscy jednak zdolni są odczuwać daiwa pranę, chociaż prana poprzez oddychanie zwana jest energią witalną. Chodzi tu o autentyczną jaźń – o ten obszar, który jest wolny od zakłóceń, którymi buzuje ludzka psychika na niższych poziomach wibracji (wybuchów emocjonalnych). Czysty umysł to kryształ, na nim pojawiają się zniekształcenia, generowane przez ludzką wolę, ciężkie i lżejsze emocje oraz samowole i czyny bezbożne. 

Ciała i powłoki istnienia to osobne zagadnienie w mistyce sufich, a gdzie jest Dżism (Jism), tam mamy i al-Jism al-'Ukhrawı, ciało przyszłego życia, ciało do istnienia w stanie pośmiertnym, w którym odnajdujemy się w zaświecie. Mamy także ciało czy powłokę al-Dżism an-Nafs (ciało duszy, powłoka duszy). Skoro Bóg zabiera duszę, czasem aby doświadczyła śmierci, a czasem na przegląd techniczny i aby jeszcze wróciła, to akurat w powłoce ciała nafs, al-Dżism an-Nafs tę niższą duszę zabiera, ogląda jej skłonności i dążenia oraz wszelkie czyny. Istnieje także powłoka zwana al-Dżism al-Barzakhii (ciało nadziemskie, niebiańskie, niebieskie) oraz al-Dżism al-Miithali (ciało fantomowe, zjawy, duch jako widziadło). Pierwsze tyczy osób wysoko wtajemniczonych na zachodzie zwanych niebiańskimi duszami albo wtajemniczonymi błękitnej loży (niebiańskich istot). Drugie to ciało manifestacji chwilowej duchów zmarłych oraz dżinnów i demonów, które zmarli o silnej psychice i dużej energii oraz dżinny i szajtany potrafią tworzyć aby pokazać się żywym, zarówno z własnej woli jak i z pomocą wszelkich mediów - co religie objawione zwykle zakazują, gdyż z tego powodu łatwo wpaść w sidła rozmaitych zwodniczych bytów łaknących pożywiania się energią żywych (wampiry) lub opętania (demony i szatany). Ciało al-Dżism al-Nafsii zwolennicy teozofii i innych tradycji ezoterycznych na zachodzie rozpoznają i nazwą zapewne łatwo ciałem astralno-mentalnym, bo gdzież by się indziej miało całe Nafs z jego żądzami i emocjami oraz kiepskimi pomysłami schować. 

PODRÓŻ DUCHOWA POPRZEZ CZTERY PIERWSZE MAQAM AN-NAFS 

Celem duchowej pracy danej uczniowi na sufickiej ścieżce jest umożliwienie mu pokonanie siedmiu etapów jaźni, od jaźni zwierzęcej, an-Nafs al-‘Ammara, do jaźni doskonałej an-nafs al-kamila. Każdy etap duchowej podróży (w Sufizmie podróż może być ‘zewnętrzna’ i wewnętrzna’), charakteryzuje się swoistymi cechami. Poniżej opiszemy pierwsze cztery etapy podróży w rozwoju Nafs.  

1. An-Nafs al-’Ammara: zwana jaźnią deprawującą, demoniejącą, barbarzyńską lub insynuującą, które jest całkowicie pod kontrolą niskich pasji i namiętności skierowanych tylko na własną korzyść i zadowalanie instynktów kosztem innych osób. Na tym bardzo początkowym etapie podróży rozwoju rodzaju ludzkiego, Jaźń (Ego, Nafs) jest całkowicie nieświadoma wyższej rzeczywistości duchowej. „Niższa dusza człowieka pobudza do złego, jeśli nie zmiłuje się mój Pan (Rabb).” (Koran 12:53). Kiedy Sufi mówią o potrzebie kontroli i powstrzymywania Nafs, mają najczęściej na uwadze ten właśnie ten etap podróży Jaźni, który możemy nazwać bardzo początkowym lub pierwotnym. Nafs al-'Ammara często słucha złych ludzi i ich zwodzących podszeptów, łatwo ulega namowom złych ludzi, ulega złym ludziom, poddaje się zepsuciu i amoralności oraz zboczeniom. 

Stan Nafs-e-'Ammara generalnie dzielony jest na dwa poziomy czy rodzaje znane jako an-Nafs al-Hyawaniyyah oraz an-Nafs al-Iblissiyya, z których pierwszy jest lepszy bo tylko zwierzęcy, a drugi gorszy bo demoniczny, iblisowy, bardzo demonicznie upadkowy i pomylony. Nafs al-Hayawaniyya to dosłownie stadium zwierzęce duszy, można powiedzieć człekozwierz czyli dusza zwierzęcia żyjąca w ciele o kształcie ludzkim, taka ludzka bestia, która szuka tylko zwierzęcych przyjemności (żarcie, spanie i kopulowanie), materialnego posiadania i dogodzenia chuciom. Nafs al-Iblissiyyah to stan demoniczny, często rodzaj demonicznego, mrocznego wpływu lub diabolicznego opętania. Ego iblisowe to stan znacznie gorszy niźli zwierzęcy, często związany z totalną nienawiścią do wszelkiej duchowości i świętości, zwalczający Boga, mistrzów, aniołów, świętych i duchowe ścieżki oraz wszelkie grupy rozwoju duchowego. Ego iblisowe zmierza do zastąpienia Boga jakimkolwiek własnym mrocznym wynalazkiem, a także tworzy własne demoniczne ścieżki imitujące rozwój duchowy. Religijna hipokryzja to często objaw zarówno ogólnie stacji Nafs-e-'Ammarah jak i szczególnie Nafs-e-Iblissiyyah, która staje się sługą ciemności, chaosu i mroku słuchając wszelkich rozkazów płynących ze sfer ciemności. 

W naukach sufickich, najniższe stadium Nafs często porównywane jest obrazami zwierząt, szczególnie osła (opowieści z osłem w roli głównej) oraz dzikiego konia, które w obu wypadkach trzeba okiełznać, oswoić i poddać pod kontrolę tak, aby zwierzęta te mogły dowieźć jeźdźca do jego celu i przeznaczenia. Rumi i derwisze czasem posługują się obrazem wielbłąda, niejako w takim samym charakterze trenowanego odpowiednio zwierzęcia mającego służyć celom duchowym. 

2. An-Nafs al-Lawwama (Lałłama): Jaźń samo-obwiniająca lub oskarżająca, Ego czy Jaźń, która jest niezdecydowana w wyborze między dobrem a złem i w stanie ciągłej wewnętrznej walki pomiędzy wyborami. Nie jest w stanie pokonać impulsów pochodzących z niższej jaźni (Nafs), choć uznaje istnienie wyższych i lepszych możliwości. „Nie, przysięgam na duszę ciągle ganiącą.” (Koran 75:2). Ta Jaźń reprezentuje rozwój sumienia i na tym etapie Jaźń budzi się do wyższych rzeczy, jednak często nie jest w stanie podołać robieniu tego co wie, że jest lepsze (sprzeniewierza się własnym dobrym ideałom). Aby móc podróżować dalej, człowiek potrzebuje duchowego przewodnika i związania się z autentyczną tradycją duchową. 

Nafs-e-Lawwanah to stadium, gdzie człowiek ciągle popełnia jakieś błędy i grzechy, jednak żałuje za nie, uzyskuje przebaczenie wskutek skruchy i pokuty, ale później znowu jakieś popełnia - i tak idzie przez życie. Trzeba więcej praktykować nad zrozumieniem przyczyn swojego błądzenia i grzeszenia, a potem zwiększyć wysiłki, aby Bóg nie tylko wybaczył czy tam odpuścił grzechy, wymazał z sumienia, ale aby całkowicie wymazał z Nafs skłonność do ich popełniania. Można powiedzieć, że Ego w tym etapie z początku łagodnie, a z czasem coraz intensywniej i bardziej stanowczo rozstaje się ze skłonnościami do błądzenia i grzeszenia (naruszania norm moralnych). 

Adab, reguły ścieżki są akurat zasadami moralnymi dla osób kończących ten etap praktyki zmagania z Nafs, jednak kiedy osoba będąca w tym stadium zacznie wdrażać duchowe prawa i zasady do swojego życia, siły ciemności w niej i wokół niej dostają furii, szatany i dżinny dostają ataków furii. Osoba, kiedy ciemność zaczyna działać przez jej Nafs od wewnątrz, zaczyna produkować głupkowate i absurdalne pytania, podnosić wyimaginowane i niezwiązane z rzeczywistością pytania, zaczyna się głupkowato zachowywać (drapać, ziewać głośno, pierdzieć, szeleścić, przeklinać, rechotać w nieodpowiednich momentach, jeść i pić zamiast praktykować, domagać akceptacji dla niektórych swoich wad i grzechów, w tym dla zboczeń etc), generalnie przeszkadzać i zniechęcać innych do praktyki. Osoba w takim stadium przykładowo przyjeżdża na zajęcia czy spotkania duchowe lub przychodzi do świątyni zbyt wcześnie i narzeka, że nikt na nią czeka albo spóźnia się znacznie i dziwi, że nikt jej nie wpuszcza. Bywa atakowana za podjęcie praktyki duchowej przez osoby najbliższe oraz przez nieznajomych, przykładowo, gdy czyta książkę w autobusie o medytacji. Wszystko to są oznaki drugiego etapu rozwoju Nafs i trzeba uważać, aby się nie dać wykoleić z obranej duchowej drogi. 

3. An-Nafs al-Mulhama: Jaźń inspirowana, dostająca natchnienia, która rozpoznaje swoje wady i zmaga się aby je zmienić.  „Na duszę i na Tego, który ją ukształtował i dał jej skłonność do nieprawości i bojaźni Bożej.” Koran 91:7-8). Na tym etapie dalszy rozwój odbywa się poprzez gnozę (marifa), poprzez studiowanie wiedzy objawionej ze Świętych Pism i dzieł mistycznych, a także wprost od żyjących świętych i duchowych mistrzów żyjących na ziemi. Etap ten zwany jest polem drobnych upadków i porażek, gdyż dusza wiele razy upada i podnosi się, aby znów móc wędrować duchową ścieżką. łatwo jednak może upaść i odpaść, stąd jest to stadium bardzo niestabilne w rozwoju duchowym człowieka. 

W tym etapie Nafs-e-Mulhamah osoba bardziej słucha się swoich własnych uświadomień, nawet stosunkowo głębokich, jednak nie jest zdolna do kultywowania ścieżki pokoju i duchowego podporządkowania się Bogu (ścieżki uczniowstwa dla taleb i murid). Uświadomienie swoich słabości i niedoskonałości powoduje chęć robienia dobrych rzeczy i trzymania się po stronie dobra oraz światła. Sufi doradzają, aby za każdym razem jak sobie uświadomisz poprzez swoją inspirację możliwość uczynienia czegoś dobrego czy pożytecznego dla innych, natychmiast musisz dołożyć wszelkich wysiłków aby to spełnić, wykonać. Dobroczynność należy uprawiać zarówno jawnie jak i skrycie, a jakakolwiek dobroczynna aktywność społeczna pomaga się rozwijać na tym etapie. 

Nafs al-Amina, dusza wierna, ufna i w pełni wierząca to niejako produkt końcowy tej drugiej stacji lub wydzielona podstacja przed czwartym stadium. Osoba ufająca i wierna, dotrzymująca zobowiązań i ślubowań, wierna danemu słowu, wierna w danej obietnicy. Nafs al-Amina, kiedy coś zaświadczy to tak było, a kiedy złoży przysięgę, to na pewno jej dotrzyma. Wielu mistrzów uważa, że na ucznia duchowego dopiero osoby w takim końcowym stadium trzeciego etapu można przyjmować, a wtedy nie wiele jest upadków i odpadnięć. Nafs al-Amina wie, że zło jest tuż obok, jednak świadomie nie słucha złych podszeptów, odrzuca głosy, które wiodą do odwrócenia od duchowej ścieżki i nauczyciela, odrzuca głosy namawiające do porzucenia dobrej wiary religijnej czy Boga. 

4. An-Nafs al-Mutma’inna: Jaźń, która jest uspokojona, oświecona i kierująca się dobrem.„O ty, duszo uspokojona, powróć do twego Pana (Rabb), zadowolona i z upodobaniem przyjęta.” (Koran 89 :27-30). Metodą rozwoju Jaźni jest doświadczanie Rzeczywistości i Prawdy (Haqiqat) jednak subiektywnej, prawdy wewnątrz własnej duszy czy jaźni. Bardzo nieliczni spośród ludzi wznoszą się na jedną z trzech wyższych stacji Nafs ponad stację al-Mutma'inna o której powiada się, że jest stacją pełni człowieczeństwa dla zwykłych ludzi (zanim staniesz się boskim, stań się w pełni ludzkim). Rozwój w tym stadium zmierza do spokojnego życia pełnego zadowolenia z Boga i w Bogu. Kiedy Serce (Qalb) zostaje włączone, zarówno Ego (Nafs) jak i szatany czy demony (dżinny) muszą zamilknąć i milkną, tak wewnątrz jak i na zewnątrz. Często ma się wrażenie, że osoba w tym stanie jest jakby zajęta i nie można jej przeszkadzać. 

Nafs-e-Mutma'innah to stan ego idealny dla wyznawania religii objawionej mającej na celu powrót człowieka do Boga. Jesli wierni jakiejś religii nie są na tym etapie, powinno się ich ćwiczyć i zachęcać aby rozwinęli pełnię człowieczeństwa, stali się ludźmi w pełni ludzkimi, pełnymi pokoju. Islam to z jednej strony podporządkowanie Bogu i prorockiemu objawieniu danemu czy płynącemu od Boga, a z drugiej strony dosłownie Czynienie Pokoju, jako, że słowo Islam można wyprowadzić od as-Salam, z trzyliterowego rdzenia S-L-M. Nie ma podporządkowania się Bogu i prorokowi - nie ma Islamu, nie ma Czynienia i Ustanawiania Pokoju - nie ma Islamu. Ci, którzy sieją i generują wojny, nie są muzułmanami, a jeśli wojna powstaje pomiędzy wierzącymi w Jedynego i Najwyższego Boga - to nawet obie strony biorące udział w wojnie skończą w piekle na wieczystej zagładzie, w Ogniu Piekieł spłoną jako największe zło. Dusza uspokojona i wyciszona tak, że jest Oazą Pokoju na Pustyni Ludzkości, jest pełnią Człowieczeństwa tego stadium rozwoju Nafs. 

TRZY WYŻSZE STADIA ROZWOJU NAFS (EGO, DUSZY) 

Bardzo rzadko pośród ludzi można spotkać trzy wyższe stadia rozwoju ludzkiej duszy, Nafs. 

5. An-Nafs ar-Radhiyya (an-nafs ar-raḍīyyah). Stan poprzedni, al-mutma'innah jest tak pogłębiony, że dusza staje się tutaj na tyle uduchowiona, że nie poddaje się zasadniczo żadnym impulsom ciemności ze sfery al-Iblissiyyah (demonicznej, piekielnej), a także wyraziście panuje nad impulsami ze sfery zwierzęcej. Osiąga się to stadium zwykle na drodze praktyk ascetyczno-mistycznych, długich postów i wyrzeczeń, oraz na drodze samokontroli oraz oddzielenia od światowych impulsów wiodących do zagubienia się w materialności. Można powiedzieć, że dusza jest tutaj tak wyszkolona, że okazuje nieposłuszeństwo wobec wszelkich impulsów z niskich i mrocznych stadiów Nafs, wyczuwa i demaskuje ciemne siły demoniczne, wszelkie pokusy i pułapki zwiedzenia omija. Nie słucha się podszeptów złych ludzi, złych zachcianek ani złych duchów. Dusza lgnie do tego tylko co jest od Boga, chociaż ciemnym siłom może się udać jakaś zasadzka, czasem potrafią zastawić sidła na subtelne Ego, szczególnie jak osoba osłabi swoje długofalowe praktyki czy codzienne modlitwy i medytacje. Najważniejsze na tym etapie jest osadzenie się zakorzenienie na ścieżce sufickiej, w zakonie czy bractwie sufickim, umocnienie i utrwalenie więzi duchowej z mistrzem przewodnikiem i duchową hierarchią świętych zakonu sufich. 

6. An-Nafs-i-Mardiyya (an-nafs al-marḍīyyah). Stadium w którym dusza ludzka używa wglądu aby pojmować polecenia mistrza duchowego, zatem akceptuje Murszida czy Pira i jego rady oraz rozkazy bez oporu, wykonując niezwłocznie wszystko co zaleca lub nakazuje, a pomiędzy prośbą czy rozkazem płynącym od żyjącego mistrza przewodnika nie odczuwa różnicy ponieważ wyraźnie czuje w słowach Murszida czy Pira Wolę Boga prosto z Niebios. Poddaje się temu co dobre, w tym temu co najlepsze, a najlepsze zawsze jest tym co płynie od Boga. Bardzo wnikliwie odróżnia dobro od zła, światło od ciemności i to co wiedzie do życia wiecznego od tego co wiedzie do zatracenia. Niższe impulsy są coraz rzadsze i coraz słabsze na wszystkich poziomach trzech wyższych stadiów rozwoju Nafs, można powiedzieć, że coraz mniej dokuczliwości mogących odwieść człowieka od duchowej ścieżki wzwyż się pojawia. Jaźń, Ego, coraz bardziej jednoczy się z Sercem (Qalb) i Boskim Duchem (Ruh) swojego Murszida czy Pira, z całą Hierarchią Duchową Mistrzów i Świętych Bożych oraz z Aniołami Boga, ze Świętym Prorokiem i samym Bogiem, Absolutem. Zjednoczenie Serc jest bardzo ważną praktyką jaką kultywują dusze ludzkie na tym wszystkich trzech wyższych etapach duchowego wysubtelniania Ego, Nafs. Coraz łatwiej jest przyczyniać się do radości zwykłych ludzi, coraz łatwiej trwać w posłuszeństwie wobec Boga i Niebios. 

7. An-Nafs-i-Safiyya (an-Nafs aṣ-ṣāfīyyah) - Czyste Ego, Czysta Jaźń, Czysty Umysł, Zwierciadło Umysłu/Jaźni. Całkiem oczyszczone Ego to absolutna rzadkość na tym świecie, zwykle nawet bardzo wzniosłe osoby, jak Jezus czy Muhammad (w Koranie) zaznaczają, że wszyscy mają jakieś słabości, chociażby drobne ale jednak grzeszki, że wszyscy zgrzeszyli i muszą być oczyszczeni i odkupieni. Kultywuje się jednak czystość na duchowej drodze rozwoju, aby w końcu osiągnąć stan doskonałej czystości, całkowitego oczyszczenia. Niektórzy z mistyków, nie tylko sufickich, powiadali, że czystość to dbanie o to, aby się nie brudzić i sprzątanie na bieżąco, natychmiast gdy się czymś ubrudzimy. Można to zrozumieć jako dbanie o czysty stan wnętrza na bieżąco, tak aby czujnie nie pozwolić na skalanie się żądzą, myślą, słowem czy czynem. Dusza pozostaje w doskonałej zgodzie z Bogiem i jego prorokami, mistrzami i duchowymi nauczycielami, nie kala się, samooczyszcza się na bieżąco, nie gromadzi konfliktów ani traumy, nie kumuluje grzeszków, nawet drobnych. Takie Ego można zaliczyć do poziomu świętości, chociaż to tylko początek dla dalszego rozwoju na Ścieżce Stacji Serca (Maqam al-Qalb). 

Bardziej wysublimowanym poziomem końcowym jest stadium An-Nafs al-Kamila, które nazywane jest Duszą Doskonałą. Nie tylko oczyszczenie Ego ale także rozwinięcie wskazanych przez duchowych nauczycieli, mistrzów i przewodników życia duchowego aspektów doskonałości jest wymagane. 

Stacje transformacji w wielkiej stacji Maqam an-Nafs i rozwoju duchowego można ująć w siedem lub osiem albo dziewięć etapów czy stadiów, jednak w naukach duchowych zakonów i bractw sufich oraz derwiszów zwykle mowa jest o siedmiu stadiach lub o czterech rodzajach Nafs (Ego, Jaźni, Duszy). 

1. An-Nafs al-’Ammara (an-Nafs al-Hyawaniyyah oraz an-Nafs al-Iblissiyya) 

2. An-Nafs al-Lawwama

3. An-Nafs al-Mulhama

4. An-Nafs al-Amina

5. An-Nafs al-Mutma’inna

6. An-Nafs ar-Radhiyya

7. An-Nafs-al-Mardiyya

8. An-Nafs-as-Safiyya

9. An-Nafs al-Kamila 

Można powiedzieć, że pierwsze dwa początkowe stadia rozwoju to bardziej Nafs jako Ego, środkowe to bardziej Nafs jako Jaźń, a trzy końcowe, to Nafs jako Dusza, Ludzka Dusza, na ścieżce zmierzającej do boskości. 

Warto pamiętać, że każda z wielkich wspominanych stacji duchowego rozwoju człowieka, Maqam al-Nafs, Maqam al-Qalb (stacja Serca), Maqam al-Ruh (Stacja Boskiej Duszy, Ducha Bożego), Maqam as-Sirr (stacja sekretów i tajemnic), Maqam al-Qurb (Stacja bliskości Boga), Maqam al-Wisal (Stacja Jedności), mają po siedem (lub czasem dziewięć) wspominanych etapów czy podstacji, dokładnie rozeznawanych przez sufickich mistrzów i przewodników duchowych (szajchów, murszidów, pirów), tak jak to omawiamy tutaj z wielką stacją Maqam an-Nafs (Stacja Ego, Jaźni, Duszy). 

Nafs Iblisowe 

Cechy po jakich łatwo poznać najbardziej prymitywny rodzaj Nafs, upadłe w stan Iblisowy: 

* aktywność przestępcza polegająca na łamaniu Praw Bożych; 

* okazywanie lub przeżywanie wewnątrz buty, pychy, hardości; 

* arogancja, bycie osobą arogancką (szczególnie wobec mistrzów duchowych); 

* hipokryzja, obłuda, co innego na ustach a co innego we wnętrzu; 

* kryminaliści (złodzieje, oszuści, mordercy, gwałciciele etc); 

* niewdzięczne żony, niewdzięczność w małżeństwie i miłości; 

*  niesprawiedliwi, nieprawi, zboczeni, beprawcy; 

* tyrani, skorumpowani, sadyści, terroryści; 

* zabójcy osób wierzących w Boga, praktykujących prawdziwą religię Boga; 

* prześladowcy ludzi wierzących w Boga i Świętego Proroka; 

* kusiciele ludzi pobożnych, wierzących w Boga i Świętego Proroka; 

* materialiści wolący ten świat, negujący życie przyszłe po śmierci; 

* samobójcy, sadyści, okrutnicy, psychopaci; 

* osoby, które odrzucają Znaki Boga w postaci Świętej Księgi, Proroka, mistrzów duchowych etc.;

* osoby nie mające świadomości jedności Boga i całego istnienia (politeiści); 

* osoby plotkujące, rozpowszechniające fałszywe wieści, zakłamane, uprawiające czczą mowę; 

* osoby ziejące złością i nienawiścią, wszczynające kłótnie i wojny, prowokujące do kłótni; 

* oszczercy i kłamcy, siejący zgorszenie z pomocą kłamliwych zmyśleń; 

* dżinny (demony i złe duchy), które nie poddały się całkowicie Bogu, Absolutowi. 

* Ludzie Księgi, których wierzenia są skoraptowane i zepsute, ludzie upadłych religii, dodający Absolutowi towarzyszy i współwładców (zapomnieli, że Absolut rządzi niepodzielnie); 

Pełna lista i omówienie cech i właściwości oraz występków iblisowych na warsztatach poświęconych treningowi oczyszczania i doskonalenia Nafs (Ego) dla Davtalab i Murid (Mureed). 

(Z czasem może jeszcze uzupełnimy niniejszy krótki artykuł wprowadzający w trening oczyszczania i doskonalenia ego-nafs na sufickiej ścieżce rozwoju duchowego, zajrzyj znowu!) 

.................................

(Materiały z wykładów i warsztatów sufickich z Pir-ul-Mulk Ahmad Ofiel Chishty)