Chodża Ahmad Jasawi Sufi

Chodża Ahmad Jasawi - Sufi z Kazachstanu i Turkmenistanu

Przedstawiamy cudowną postać historyczną związaną ze średniowiecznym Turkiestanem i Kazachstanem. Rok 2016 został ogłoszony przez UNESCO Rokiem Jasawi z okazji 850-lecia jego cudownych urodzin. Chodża Ahmad Jasawi (Ahmed Yesevi), suficki mistyk i poeta, jest upamiętniany szczególnie w Kazachstanie, gdyż urodził się, żył, tworzył i zmarł na obecnym terytorium tego państwa, lecz związane z nim wydarzenia odbywają się w tym roku na całym obszarze turkojęzycznym, we wszystkich krajach mówiących turkijskimi językami. Wywarł ogromne wrażenie i wpływ na cały sufizm w regionach zamieszkałych przez ludy turkijskie. Założył pierwszy turkijskojęzyczny zakon suficki znany jako Jasawijja (Yasaviyya lub Yeseviye).  

Mauzoleum Chodży Ahmada Jasawiego

Chodża Ahmad Jasawi urodził się w 1093 roku lub według niektórcyh w roku 1103 w Isfidżabie (dziś Sajram, obwód południowo-kazachstański). Pierwsze nauki pobierał u swojego ojca, Szajcha Ibrahima. Po śmierci ojca rodzina przeprowadziła się do miasta Jassy (obecnie Turkiestan, obwód południowo-kazachstański). Późniejszymi nauczycielami Chładża czy Chodża Ahmada Jasawi byli m. in. Baha ad-Din Isfidżabi (Hazrat Szajch Shahobiddin Isfidżabi znany jako Oqota Baba, Biały Ojciec) i legendarny mistrz Arslan Baba o którym głoszono wieść, że żył już 300 lat przed narodzinami Świętego Jasawi Sufi. Po śmierci tego ostatniego mędrca Jasawi udał się do Buchary (Bukhara), będącej wówczas jednym ze światowych centrów sufickiej i muzułmańskiej edukacji, i wybrał na swojego mistrza murszida Jusufa Hamdani (Yusuf Hamdani) ze szkoły hanafickiej. Idąc po jego śladach, zainteresował się sufizmem – wielowymiarowym, mistyczno-ascetycznym nurtem duchowości istniejącym niejako na obrzeżach islamu, nurtem duchowości dążącym do realnego połączenia i zjednoczenia z Bogiem poprzez modlitwę i zdobywanie wiedzy. W Azji Środkowej sufizm zdobył ogromną popularność w IX-X wieku, co poskutkowało powstawaniem szkół sufickich (tarikatów) i przypominających klasztory bractw sufickich opartych na relacji mistrz-uczeń. Jedną z takich szkół, zwaną potem jasawijja, zapoczątkował właśnie Mistrz Chodża Ahmad Jasawi. 

Chodża Ahmad Jasawi to także zdolny poeta i wieszcz, prekursor poezji tworzonej w językach turkijskich i religijnej poezji ludowej. Jego najbardziej znanym dziełem jest „Diwan-i-Hikmet” – Księga Mądrości. Dzięki jego działalności miasto Jassy stało się ważnym ośrodkiem kulturalnym, handlowym i religijnym. Podobnie jak w przypadku wielu innych wybitnych postaci średniowiecznej Azji, trudno mówić o narodowości Chodży Ahmada Jasawi. Wiadomo jednak, że był pochodzenia turkijskiego i pisał w języku czagatajskim, którego można uznać za przodka języków uzbeckiego i ujgurskiego. 

Chodża Ahmad Jasawi (Yasavi) jest najwcześniejszym znanym, tureckim poetą piszącym utwory w dialekcie tureckim. Jego wiersze dały początek nowemu rodzajowi literackiemu - religijnej poezji ludowej - w literaturze tureckiej Azji Środkowej i miały znaczący wpływ na twórczość poetów mistycznych w kolejnych wiekach, w tym na twórczość Dżelaluddin Rumi. Mistrz Jasawi jest także założycielem pierwszego tureckiego bractwa mistycznego - Yeseviye (Yasaviyya), które bardzo szybko rozprzestrzeniło się na obszarach zajmowanych w tym czasie przez Turków. Wywarł duży wpływ na kształtowanie się poglądów mistycznych w świecie tureckojęzycznym. Stworzył pierwsze centrum nauki sufickiej w Azji Środkowej. 

Chodża Ahmad Jasawi zmarł w 1166-1167 roku w opinii świętości, a jego grób wkrótce stał się celem pielgrzymów. W latach 1389-1399, za panowania i z polecenia Timura, wybudowano tam mauzoleum. To z jego powodu miasto Jassy zyskało obecną nazwę Turkiestan – jest to skrót od perskiego „Hazrat-e Turkistān”, czyli „Błogosławiony z Turkiestanu”. Mauzoleum istnieje do dziś i jest jednym z najważniejszych zabytków południowego Kazachstanu. W 2003 roku zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Praktykujący sufizm każdej tradycji mogą odwiedzić grób świętego Chodży celem długiej i głębokiej modlitwy do Boga - jak zwyczajowo kultywuje się w czasie pobytu w takiej dardze - mauzoleum. 

Chodża Ahmet Yassawi - Khwaja Ahmad Yasavi 

Chodża Ahmad Jasawi większość życia spędził w miejscowości Jassy (Yasi) od nazwy której przyjął imię i nazwę zakonu sufickiego jaki się z jego nauczania i działalności wywodzi, a słynny jest nie tylko w regionie Kazachstanu i Turkistanu, ale także w Anatolii. W porównaniu do innych zakonów sufickich, Jasawijja zawiera wiele ludowych tradycji szamańskich czyniąc ten zakon derwiszy i sufich pełnym mistycznego folkloru. Jasawi Sufi znani są i obecni w całym Kaszmirze, zarówno po stronie pakistańskiej jak i indyjskiej. Pierwszy kazachsko-turecki uniwersytet został nazwany od imienia Ahmada Jasawi (Ahmet Yesevi University). Aż do XIX wieku, wywodzący się z tego zakonu Yasawi Sayyid Ata Sheikhs mieli bardzo wpływowe pozycje na dworze w Bucharze (Bukhara). Ahmad Jasawi jest zaliczany jako jeden z wielkich mistrzów Chładżagan (Khwajagan) - Duchowej Hierarchii Najwyższych Mistrzów Duchowych Wschodu. Uznany za świętego przez zakon suficki Nakszbandijja. 

Turcja w 2016 roku wprowadziła do obiegu monetę kolekcjonerską o nominale 20 lirów upamiętniającą 850 rocznicę śmierci Chodża Ahmad Jasawi. Numizmat wybito w srebrze wysokiej próby stemplem lustrzanym. 

Sajram - Istidżab 

Sajram - kazachskie: Сайрам, do XIII wieku Isfidżab (Espidżâb, Isfīdżāb, Asfīdżāb) – to zabytkowe antyczne miasto w Kazachstanie (obwód południowo-kazachstański), na południu kraju, w pobliżu granicy z Uzbekistanem. Sajram to miejscowość licząca aktualnie ponad 41 tysięcy mieszkańców. Jest ono jednym z najstarszych miast Kazachstanu, zamieszkanym nieprzerwanie od około 3 tysięcy lat. Należało ono kolejno do Samanidów, Karachanidów, Mongołów, Timurydów, chanatu Buchary i Kokandu, a od roku 1864 do Rosji. W fundamentach miasta znajdują się zabytki charakterystyczne dla imperium wczesnoperskiego, jak w Samarkandzie. W mieście urodził się wielki mistrz sufi Chodża Ahmad Jasawi (1106-1166). W 1999 roku miasto obchodziło swoje 3 tysięczne urodziny od historycznego powstania miejscowości. Jest to pierwsze z miast wspominanych przez zaratusztriańską Świętą Awestę. 

Mauzoleum Chodży Ahmada Jasawiego 

Mauzoleum Chodży Ahmada Jasawiego (kaz. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі) – ostatecznie, ciągle jeszcze nieukończone mauzoleum wzniesione w latach 1389–1405 z rozkazu Timura dla sufickego mistyka i poety Chodży Ahmada Jasawiego (1093–1166);  współcześnie w miejscowości znanej jako Turkiestan w południowym Kazachstanie. Innowacyjna architektura mauzoleum posłużyła za model dla późniejszych budowli wzniesionych w Samarkandzie. W 2003 roku mauzoleum zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Miasto z mauzoleum Chodży Jasawi nazywane jest "Małą Mekką", a on sam uznawany za awliya - żywego świętego. 

Mauzoleum Chodży Jasawi  - ufundowane przez Timura

Mauzoleum zaczęto budować z rozkazu Timura w 1389 roku jako nowe miejsce spoczynku dla zmarłego w 1166 roku sufickego mistyka i poety Chodży Ahmada Jasawiego. Budowla została wzniesiona w miejscu dawnej cytadeli na północno-wschodnim krańcu miasta. Gmach o wysokości 38,7 metrów, zorientowany na osi północny zachód – południowy wschód, wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 45,8 na 62,7 metrów. Za budulec posłużył materiał wytwarzany z palonej cegły, gipsu, zaprawy i gliny. Ściany zewnętrzne wyłożone są płytkami ceramicznymi z motywami geometrycznymi, zdobione inskrypcjami w piśmie kufickim. 

Wejście do mauzoleum znajduje się po stronie południowo-wschodniej. Poprzez ejwan wchodzi się do hali głównej – kazandyku – wzniesionej na planie kwadratu o boku 18,2 metra. Halę wieńczy kopuła o średnicy 18,2 metrów i wysokości 28 metrów – największa tego typu w Azji Środkowej. Dach kopuły pokrywają zielone i złote płytki ceramiczne. W środku kopuły znajduje się mniejsza kopuła wewnętrzna o wysokości 17 metrów. Bęben, na którym spoczywa kopuła zewnętrzna, wyłożony jest zielonymi płytkami ceramicznymi ze złotym zdobieniem i cytatami z Koranu. Wnętrze kopuły wewnętrznej zdobią alabastrowe ornamenty stalaktytowe.

Pośrodku hali znajduje się ważące dwie tony naczynie z brązu – kazan z 1399 roku. Sarkofag Chodży Ahmada umieszczony jest w północno–zachodnim końcu hali. W mauzoleum znajduje się ponadto 35 innych pomieszczeń, m.in. meczet, refektarz i biblioteka. W roku śmierci Timura – 1405 – mauzoleum nie było jeszcze skończone i budowy zaniechano po śmierci władcy. Niedokończona pozostała fasada i nie wybudowano dwóch zaplanowanych minaretów. Innowacyjna architektura mauzoleum posłużyła za model dla późniejszych budowli wzniesionych w Samarkandzie. Mauzoleum zostało objęte ochroną konserwatorską w latach 30-tych XX wieku. W okresie ZSRR pozostawało zamknięte, a pielgrzymi odwiedzali je nocą - sufizm nie zawsze był bowiem mile widziany. Od 1991 roku mauzoleum jest oficjalnym miejscem kultu. W 2003 roku mauzoleum zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. 

Meczet w stolicy Kazachstanu  

Dnia 6 lipca 2012 roku w stolicy Kazachstanu Astanie otwarty został największy w kraju meczet Hazrat Sultan. Ceremonia „zbiegła się” z 72-gimi urodzinami prezydenta Nursułtana Nazarbajewa. Podczas otwarcia meczetu, który za patrona ma poetę-filozofa Chodżę Ahmada Jasawi, Nazarbajew zapewniał o tolerancji w jego kraju: „Cały świat wie, że w Kazachstanie współistnieją pokojowo wszystkie religie (…). Dzisiejsze święto to święto wszystkich obywateli Kazachstanu”. Dwupiętrowy meczet ma wysokość 51 metrów, a cztery będące jego częścią minarety – po 77 metrów. Może jednorazowo pomieścić 10 tysięcy  wiernych. 

Pielgrzymi w białych szatach 

Odwiedzając Turkiestan uwagę może zwrócić grupa czterdziestoosobowa pielgrzymów ubranych na biało, którzy w dwóch szeregach (na przedzie mężczyźni, z tyłu kobiety) karnie zmierzają do mauzoleum twórcy tureckiego mistycyzmu sufickiego. Pielgrzymi w bieli wyraźnie odróżniają się od tłumu pątników chcących doświadczyć mocy i łaski czyli baraka świętego, jakkolwiek niezwykłość ich stroju można przyjąć za przykład kopiowania pielgrzymki mekkańskiej podczas ziyarat - tradycyjnych odwiedzin grobowców (mazarów) muzułmańskich świętych. Zwykle pątnikami okazują się (pochodzący chociażby z Almaty) członkowie muzułmańskiego ugrupowania religijnego o nazwie Ak dżol - 'Biała Droga'. Zgodnie z regułą ugrupowania, (które dzieli się na trzy niezależne odłamy), pielgrzymi kilkudniowego ziyarat do Turkiestanu (jak i innych miejsc świętych) zobligowani są do noszenia białych strojów symbolizujących zarówno przejście w stan uświęcenia (analogicznie do hadźdź), jak i pryncypia 'Białej drogi', ukierunkowane na 'duchowe oczyszczenie i wychowanie człowieka', rozumiane jako duchowa odnowa mieszkańców Kazachstanu na drodze powrotu do islamu. 

Struktury Ak dżol konstytuują się około roku 1997, wokół osoby Bajdżanov'ej Zejnijkamal Kardżinbaevn'ej - uzdrowicielki z położonego nieopodal Almaty, kilkunastotysięcznego Kaskelenu. Okoliczności powstania grupy, podobnie jak jej charakter, doskonale odzwierciedlają proces aktywizacji mistycznych ruchów religijnych w niepodległym Kazachstanie. Odrodzenie religijne, a przede wszystkim reislamizacja Kazachstanu, inicjująca całkowicie nowe zjawiska i procesy w sferze funkcjonowania wspólnoty muzułmańskiej, przebiega dwuwymiarowo. Istotne zmiany zachodzą w pierwszej kolejności na gruncie 'islamu oficjalnego' - rozwój duchowej infrastruktury państwa: powstanie niezależnego muftiat'u, budowa meczetów, organizacja sieci islamskiej edukacji. Równolegle z 'odgórnie' inicjowanymi procesami 'islamskiego odrodzenia', następuje aktywizacja charyzmatycznych jednostek, których postulat 'duchowego oczyszczenia' znajduje oddźwięk w kazachskim społeczeństwie. Również Ak dżol wpisuje się w powyższy nurt, jednakże w tym przypadku na uwagę zasługuje masowy charakter i rozbudowana struktura ugrupowania. 

Za kamień węgielny Ak dżol można uznać wieszczy sen (kaz. ajan), jaki miała wcześniej, w 1995 roku, Bajdżanova Zejnijkamal Kardżinbaevna. We śnie otrzymuje polecenie od duchów przodków (aruaq) aby zaczęła czytać namaz i rozprzestrzeniać wiarę Proroka Muhammada wśród ludzi, podejmując się leczenia alkoholików, narkomanów i wszystkich potrzebujących a jednocześnie ukazywała im 'właściwą drogę', która prowadzi do Allah Boga. Oniryczny incydent, po którym Zejnijkamal rozpoczęła praktykę uzdrowicielki, jest klasycznym przykładem 'snu inicjacyjnego', tj. snu, w którym duchy przodków/ świętych informują daną osobę, iż jest 'nosicielem daru' np. szamańskiego, uzdrowicielskiego itp. 'Sny inicjacyjne' często pojawiają się równolegle z wizjami na jawie i z reguły powiązane są z tak zwaną 'chorobą szamańską' wymagającą odżywiania się białym pokarmem (twarogi, mleko, mąka, jajka etc). Podjęcie praktyki uzdrowicielki przez Zejnijkamal było równoznaczne z 'otwarciem', zaakceptowaniem daru ofiarowanego przez duchy i podporządkowaniem się ich woli. 

Ak dżol stara się pełnić funkcję łącza pomiędzy globalną tradycją islamską, a heterodoksyjnym kompleksem kazachskich wyobrażeń religijnych, wyróżniając się przy tym otwartością na przedstawicieli odmiennych konfesji. Äuliye taki jak Hodża Ahmad Jasawi jest dla Kazachów mediatorem, ponieważ jest 'przyjacielem Boga' (Wali Allah), ponadto był też 'przyjacielem' kazachskich przodków. 

Prekursor tureckiego sufizmu 

(Wkrótce - zajrzyj znowu - z czasem uzupełnimy)