Elif Mihri Khatun i Zeynep Khatun - Suficka Poezja Kobiet

Elif - Mihri Khatun i Zeynep Khatun - Sufizm - Poezja - Amasiya

Po turecku Elif, a po arabsku Alif, to pierwsza litera arabskiego alfabetu. Według symboliki mistyki muzułmańskiej każda z mistyczno-magicznych 28 liter ma ukryte znaczenie, od nich zaczynają się też kolejne sury Koranu. Litera Alif jest dla alfabetu niczym Adam, a z zaznaczonym na górze znakiem diakrytycznym (hamzą) oznacza Ewę. Literze Alif przypisana jest wartość liczbowa jeden. O kobiecie mówi się w Turcji nieco sarkastycznie „piękna jak Elif” czyli jak pierwsza litera alfabetu, bardzo smukła i dostojna, a także dumna. Dumna litera Elif nie pokłoniła się przed obliczem Boga, podobnie jak Iblis, muzułmański szatan, nie ukorzył się przed Nim. Tak brzmi szyicka interpretacja symboliki Alifu, a tradycyjna kabała żydowska dodaje, że Alef z tego powodu nie została pierwszą literą świętej Tory. Elif interpretuje się symbolicznie jako „drzwi prowadzące do tego, co nieznane”, ale i nie zawsze dobre. Kiedy ktoś zrobi coś nowego czy dotąd niespotykanego, wtedy nazywany jest Pierwszym, w przenośni czy metaforze Elif (Alif, Alef), i tak pierwsza poetka w dawnym Imperium Osmańskim znana jest jako Elif, a chodzi najczęściej o znakomitą Mihri Khatun z XV/XVI wieku, wybitną poetkę i także pisarkę, związaną pracą z rodziną Osmanów, a duchowo z rodziną suficką. 

Dżelaluddin Rumi

Sufi przedstawiają drogę rozwoju derwisza w bractwie tekke – od beztroskiego chłopca do dojrzałego mędrca podążającego drogą Prawdy (Haqq) ku zjednoczeniu z Najwyższym ('Aliy). „Czterdzieści zasad ścieżki miłości” jest refleksją nad rozwijającym się uczuciem i sposobami jego doskonalenia. „Czterdzieści zasad ścieżki miłości” (tur. „Aşk”, czyli po prostu „miłość”) zajmuje się muzułmańskim mistycyzmem, opowiada o relacji między XIII-wiecznym perskim poetą i mistykiem Dżelaleddinem Rumim zwanym Mevlaną (pers. Moulana, Mistrz), założycielem bractwa mewlewitów w Konyi, oraz jego duchowym mistrzem, Szamsem z Tabrizu (Szams al-Din Mohammad z Tabrizu - 1185–1248). Współcześnie krążące wersje "Czterdziestu zasad ścieżki miłości" są refleksjami i przeróbkami liderów New Age z USA i UK, nie oddają tego czego uczył Szams z Tabrizu i wprowadzają w błąd poszukiwaczy prawdy oraz sufickich mureedin (inicjowanych). Asza to po persku Prawda, a Aszik to poszukiwacz Prawdy, wielbiciel Prawdy, zatem sufickie Aszik (od Eszq, Iszq) oprócz potocznego znaczenia wskazuje na miłość do Prawdy, umiłowanie Prawdy, a sama potrzeba miłości, tęsknota za miłością wynika z pragnienia i ukochania Prawdy przez wcieloną Duszę. Szams z Tabrizu znany jest przede wszystkim jako nauczyciel duchowy Dżelaluddina Rumi, najsłynniejszego poety mistycznego z Turcji, który to poświęcił mu wiele miejsca w swojej poezji, a w szczególności dzieło Diwan Szamsa z Tabrizu.  Urodził się w irańskim Tabrizie i tam też odebrał swoją edukację duchową (jego nauczycielem był Baba Kamal-ud-Din Dżumdi). Przez wiele lat podróżował po Bliskim Wschodzie, utrzymując się z rzemiosła i sprzedaży, aż około 1244 roku trafia do Konji w Turcji, gdzie spotyka swojego wielkiego ucznia (niektórzy mówią, że jedynego) – Dżelaluddina Balkhi, którego znamy najlepiej jako Rumi. 

Szams z Tabrizu

Ludowy nurt tureckiego sufizmu naucza, że droga do miłości ku Najwyższemu, Bogu, ku Allah, prowadzi przez miłość do człowieka. Głęboki humanizm starej ­doktryny i jej jasna duchowość stały się u ­mistyków sufickich  przeciwwagą dla współczesnego islamu, dla mrocznej duchowości ortodoksyjnego sunnizmu i ciemnego oblicza fundamentalizmu. Suficki poradnik miłosny przypisywany Szamsowi z Tabrizu został w Turcji i w wielu innych krajach bardzo ciepło przyjęty. Nauka o duchowej i ziemskiej miłości leczy tureckie społeczeństwo z przywiązania do doczesności i materializmu, oferując w zamian duchowe wtajemniczenie. Przypomina pierwotne znaczenie hüzün, melancholii wywoływanej przez mistyczne doświadczenie, którego sednem jest bolesna świadomość, że Boga nie można kochać wystarczająco mocno i nigdy nie osiągniemy z nim pełnej jedności.Dobra poezja miłosna i mistyczna sufickich tradycji zawsze może być zarówno misłosnym wyznaniem do ukochanej czy ukochanego jak i modlitwą do Allah Boga - tak jest napisana. 

W czasach osmańskich tradycyjnie wyższy status miała poezja klasyczna, pozostająca pod wpływem literatury perskiej. Wielu zachwyca się dziełami pierwszej tureckiej poetki Ottomańskiej klasyki Mihri Hatun (Mihri Khatun) z przełomu XV i XVI wieku, urodzona około 1456-1460 jako Mihrinnisa (Słońce Kobiecości) oraz Fahrünnisa (Duma Kobiecości), a zmarła w 1506 lub 1512/1514 roku (alternatywnie lata życia to 1445-1514). Córka Ottomańskiego muzułmańskiego sędziego Mehmeta Yahyazade (Hasan Amasyevi, który także pisał poezję jako Belayi "Utrapiony"), która całe życie spędziła w Anatolii w i w poblizu Amasji. Ta należąca do religijnego bractwa (tur. tariqat) i wywodząca się z religijnej rodziny osmańska poetka nie mogła sobie pozwolić na opowiadanie o własnych doświadczeniach uczuciowych i miłosnych. W jej czasach uchodziło to za nieprzyzwoite, chociaż należała do literackiego kręgu Księcia Shehzade Ahmeda syna sułtana Bajezyda II. Jednak tworzone przez nią wiersze nie ustępowały kunsztem powstającej ówcześnie męskiej poezji miłosnej. Wiele jej wierszy przypominało Necatiego (jednego ze słynnych poetów wieków), co wówczas brano za dowód kunsztu, acz oczywiście nie były to przeróbki, a jedynie podobieństwo stylu. Dawniej sufickie traktaty tradycyjnie pisali mężczyźni. Mihri Hatun, nazywana „Miłosną Panią”, tworzyła w okresie „klasycznym”, osmańskim, ale używała jeszcze wcześniejszego języka, czyli starotureckiego, nieco archaicznego dla ówczesnego dworu. Osmańskim posługiwały się średnie i wyższe warstwy społeczeństwa tureckiego od XIII do XX wieku, ale od czasu reformy językowej Atatürka w 1928 roku w laickiej Republice Turcji zaczął być on bezpodstawnie traktowany jako symbol „zacofania”. 

Poetka używa oryginalnej terminologii związanej z sufizmem i kulturą bractw mistyczno-religijnych sufizmu. Pradziadkiem Mihri był bowiem Pir İlyas Şücaeddin Gümüşlüoğlu znany jako Gümüşlüzâde, szejk (szajch) oraz qutub zakonu Halwatiyya Sufi (Halveti, Khalwati), który zmarł w 1433 roku. Pir Ilyas zdobył uznanie Timura, kształcił się w Sirvan, uczył u Sadreddina Hayayi, założył ahzi-tariqat w Amasiyi, gdzie wrócił po śmierci Timura w 1405 roku i dzięki dotacji gubernatora Jakupa Paszy z 1413 roku rozwija Zakon Sufi Halveti, wraz z lożą derwiszów i meczetem. Tradycje sufickie wyssała z piersi matki i wchłonęła z rodzinnego domu! Za życia Mihri shachzade Bayezid II, syn Mehmeda II Zdobywcy, a potem Ahmed, syn Bajazyda II, który nigdy nie został koronowany, spędzili jakiś czas w Amasyi jako gubernatorzy tej prowincji, a ona jako zdolna poetka musiała pokazać się na dworze synów sułtańskich prowadząc recytacje i nauczając sztuki pisania wierszy. Jak napisał o niej Aşık Çelebi: "Chociaż była bardzo piękną kobietą, nie wyszła za mąż za nikogo, nie urodziła żadnego dziecka; urodziła się jako dziewica, i umarła jako dziewica." Evliya Çelebi mówi, że Mihri napisała także kilka małych prac poświęconych islamskiemu prawu i moralności, które jednak nie przetrwały do dnia dzisiejszego. 

Przez jakiś okres czas Mihri Khatun, była zakochana w niemożliwym do zdobycia Müeyyedzade Abdurahmanie Celebi (także poecie o imieniu Hatemi), później jednostronnie ujawniła swoje uczucia synowi wezyra Księcia Shahzade Ahmeda, gubernatora prowincją Amasiya, Iskenderowi Celebiemu synowi Sinana Paszy w swoich wierszach, jednak Iskander nie podjął miłosnego wątku. Nigdy nie wyszła za mąż i zmarła w 1506 (lub 1512 czy nawet 1514) roku. Pisarka jest bez wątpienia indywidualnością na tureckiej scenie literackiej. Inteligentna, świetnie wykształcona, znawczyni starych tajnych ksiąg, kobiecy głos w zmaskulinizowanym świecie. Mistrzowsko zestawia ze sobą postaci z różnych rzeczywistości i środowisk. Korzysta ze szkatułkowej formy rodem z „Księgi tysiąca i jednej nocy”. Swobodnie sięga do tradycyjnych opowieści Bliskiego Wschodu, chętnie czerpie ze wschodniej klasycznej poezji i jej symbolicznych obrazów, częściej wykorzystuje historie z okresu przedmuzułmańskiego, oraz korzysta z tradycji islamu. Miejscem akcji swoich zapomnianych dzieł czyni bardzo często niegdysiejszy Konstantynopol, miasto stu imion, etniczny tygiel, w którym krzyżują się historie i szlaki. Opisane w księgach społeczeństwo tureckie, a zwłaszcza stambulskie, to twór wielokulturowy, wieloetniczny, wieloreligijny i przez to fascynujący. Poetka szuka w poezji mistycznej źródeł własnej tożsamości duchowej. Niewątpliwie praktykowała wirujące tańce sufickich derwiszów. 

Poetka liryczna

Wiersze Mihri są pełne energii, humoru, miłości i dowcipu. W przeciwieństwie do swoich rówieśników rzadko odzwierciedla w swoich pracach ogromną wiedzę. Jej osobowość jest ziemska, kochająca i ciepła, podczas gdy inni poeci woleli przedstawiać siebie jako wszechwiedzących intelektualistów. Wpływ na umiejętności Mihri miała również jej praktyka u Necatiego Beğa, najlepszego poety lirycznego XV wieku. Necati lubił pokazywać swój talent poprzez frazy, a nie pomysły. Jego wiersze są pełne ruchu, odzwierciedlają codzienne życie i używają wielu popularnych zwrotów. Mihri kontynuowała energię swojego nauczyciela w żywszy sposób. Niektórzy biografowie krytykują ją za „intymne wyrażenia”, co sugeruje pewne uczucia cielesne. Chociaż nie była uwodzicielska w nowoczesnym sensie, Mihri nie wahała się przed pokazaniem swojej kobiecości. Mihri Khatun zmarła najpewniej w ostatniej połowie pierwszej dekady XVI wieku, w 1506 roku (lub w 1512 albo 1514 roku). Wieki później Międzynarodowa Unia Astronomiczna nazwała krater na Wenus imieniem Mihri. Nazwali go „Khatun”, nawiązując do klasycznej poetki osmańskiej. Europejska firma jubilerska nazwała specjalny przedmiot jej imieniem, zapisując jeden z jej wersetów na nim: „Oddałam ci serce od pierwszego wejrzenia”. 

Jej słynne Ghazale były wyrazem jej miłosnego doświadczenia i zdolności do platonicznej uduchowionej miłości kultywowanej czasem w tradycji Sufi. Wiele jej wierszy miłosnych zostało zainspirowanych i zadedykowanych Iskenderowi Celebi, synowi światowej sławy architekta osmańskiego Mimara Sinana Paszy. 

Mihri Khatun

Mihri Khatun"Moje serce płonie płomieniami smutku, 

Iskry i dym wznosza się ku niebiosom!" 

"Przez spojrzenie, wielbię i miłuje Ciebie, tysiącem Serc! 

Wewnątrz mnie serce ogarnia ogień niczym płomień świecy. 

Moje ciało wirujące jest domem światła oświeconym przez Twój Obraz!" 

At One Glance by Mihri Khatun

At one glance

I loved you

With a thousand hearts

They can hold against me

No sin except my love for you

Come to me

Don’t go away

Let the zealots think

Loving is sinful

Never mind

Let me burn in the hellfire

Of that sin.

Od pierwszego wejrzenia - wiersz autorstwa Mihri Khatun

Od pierwszego wejrzenia

pokochałam(em) Cię

Z mocą tysiąca serc

Mogą się przede mną bronić

Żaden to grzech prócz miłości mej do Ciebie

Chodź do mnie, chodź 

Nie odchodź w siną dal 

Niech myślą zeloci

O miłości jako grzesznej 

Nieważne to jest 

Pozwól mi spalić się w ogniu piekieł 

Tego grzechu. 

"I Opened My Eyes From Sleep:"

I opened my eyes from sleep, and suddenly raised my head

There I saw the moon-face of the love-theif, shining

My star of good luck had risen---I was thus exalted

When in my chamber I saw this Jupiter rise to the evening sky

He appeared to be a Muslim, but by his dress an infidel

And divine light poured from lthe beauty of his face

I opened, then closed my eyes, but he had vanished from my sight

All I know of him---he was an angel or a faery

Now she knows the water of life,

Mihri will not die until the Judgement Day

For she has seen that visible Alexander

in the eternal dark of night. 

„Otworzyłam oczy ze snu” 

Otworzyłam oczy ze snu i nagle podniosłam głowę

Tam zobaczyłam księżycową twarz złodzieja miłości, jaśniejącą 

Moja gwiazda szczęścia wzeszła - byłam w ten sposób wywyższona 

Kiedy w mej komnacie ujrzałem Jowisza wznoszącego się na wieczorne niebo

Wydawał się być muzułmaninem, ale z wyglądu i ubioru był niewiernym

Boskie światło wylało się z piękna jego twarzy

Otworzyłam, a potem zamknąłam oczy, ale on zniknął mi z oczu

Wszystko, co o nim wiem - był aniołem lub wróżbitą czarodziejem 

Teraz ona zna Wodę Życia

Mihri nie umrze aż do Dnia Sądu Ostatniego 

Widziała bowiem tego widocznego Aleksandra (oryg. Iskandera) 

w wiecznej ciemności nocy. 

Gazel 

Ben umardım ki seni yâr-ı vefâ-dâr olasın

Ne bileydim ki seni böyle cefâ-kâr olasın 

Mam nadzieję, że możesz być swoją miłością

Co ja wiedziałem, że możesz mieć tyle pieniędzy 

Hele sen kaaide-î cevrde eksik komadın

Dostluk hakkı ise ancağ ola var olasın 

Szczególnie jesteś niepełną śpiączką w środowisku

Prawo do przyjaźni jest tylko możliwe 

Reh-i âşkında neler çektüğüm ey dost benim

Bilesin bir gün ola aşka giriftâr olasın 

Mój przyjacielu, co wycierpiałem z miłości do Rehi

Wiesz, pewnego dnia możesz być zaangażowany w miłość 

Sözüme uymadın ey asılası dil dilerim

Ser-i zülfüne anın âhiri ber-dâr olasın 

Nie dotrzymałeś mojej obietnicy, życzę ci języka

Ser-i zülfına, bądź panem chwili 

Sen ki cân gül-şeninin bi gül-i nev-restesisin

Ne revâdır bu ki her hâr ü hasa yâr olasın 

Ty, który jesteś różą i nev-restesis

Cóż to za dobra rzecz, żeby każda wojna przyniosła korzyści 

Beni âzâde iken aşka giriftâr itdin

Göreyim sen de benim gibi giriftâr olasın 

Misternie popchnąłeś mnie do kochania na poziomie

Pokaż mi, że będziesz tak skomplikowany jak ja 

Bed-duâ etmezem ammâ ki Huda'dan dilerim

Bir senin gibi cefâkâra hevâdâr olasın

Nie będę się modlić na łóżku, ale pragnę od Hudy

Obyś był gotów cierpieć dla zysku, jak ty 

Şimdi bir hâldeyüz kim ilenen düşmanına

Der ki Mihrî gibi sen dahi siyeh-kâr olasın

Teraz jakoś, kto stoi przed swoim wrogiem

Mówi, że nawet ty lubisz Mihrî, możesz zarabiać pieniądze 

Zeynep Khatun - Poetka Ottomańska z XV wieku 

Zeynep Hatun, Zeynünnisâ (zmarła w 1474/75 roku) jest pierwszą znaną poetką literatury Divan, żona sedziego İszaka Fehmi Efendi. Żyła w tym samym okresie co Mihrî Hatun (Khatun), z którą się znały i prowadziły życie towarzyskie oraz rozmowy poetyckie. Jego sąd został powołany w imię sułtana Mehmeta. Zeynep Hatun (Khatun) zbiera różne myśli, które kobiety mogą uznać za dziwne w jej wierszach; charakteryzuje pragnienia kobiety jako chciwość i często wyraża chęć otrząsnięcia się z niższości kobiety swoich czasów. Aby zostać zaakceptowaną jako poetka, Zeynep Hatun chce, aby jej pragnienia były „waleczne” (męskie). Podkreśla, że ​​pragnie być mądrą, jak człowiek pokorny czyli sufi. Charakteryzuje niektóre kobiece wartości, takie jak miękkość i współczucie, jako słabość i duchowy niedobór. W książce „Mesairus Shuara” Aşık Çelebi opowiada, że ​​Zeynep Hatun porzuciła poezję w ostatnim okresie swojego życia i udała się w odosobnienie sufickie. Miała dwoje znanych przyjaciół: poetkę Mihri Hatun (Poet) oraz sułtana Mehmeta (Fatih Sultan Mehmet, reigning 1451-1481). 

Nie przeprowadzono dotychczas kompleksowych badań nad poetką Zeynep Hatun (Zeynünnisâ) która była również współczesną poetką dla Mihri Hatun. Ograniczone informacje na temat Zeynep Hatun pochodzą z książek dwóch współczesnych poetów płci męskiej, Latifa i Aşıka Çelebi. Informacje o jej miejscu urodzenia różnią się w tych dwóch książkach. Według Latifi Zeynep Hatun urodziła się w Kastamonu, natomiast Aşık Çeleb twierdzi, że jej miejscem urodzenia była Amasya. Jednak oboje uważają, że spędziła część swojego życia w Stambule. Aşık Çelebi w swojej książce „Meşairu'ş-Şuara” („Uczucia poetów”) podkreśla, że Zeynep Hatun, chcąc stać się „mądrą” osobą, postawił pewne społeczne wymagania co do pozycji kobiet w społeczeństwie. Te same źródła podają również, że Zeynep Hatun napisał Diwan poświęcony Fatih Sultan Mehmet (1432-1481), który nie zachował się do naszych czasów. 

Zeyneb Hatun miała dobre wykształcenie. Jej ojciec wychował ją, recytując perskie diwany i arabskie ody. Nauczyła się wystarczająco literatury perskiej i perskiej, aby śpiewać poezję po persku. Była zajęta  literaturą i muzyką. Była na służbie księcia Bayezida (sułtana Bayezida II) i jego syna księcia Ahmeda w Amasya. Wraz z jego rówieśniczką, Mihrî Hatuną, złożyły poetyckie pochwały i adoracje księciu. Po ślubie z sędzią İshâkiem Fehmi Çelebim częsciowo musiała porzucić pisanie poezji ale uczestniczyła w spotkaniach konwersacyjnych i zawodach poetyckiech. Bursalı Mehmed Tahir pisze, że Zeyneb Hatun została pochowana w Amasiyi, na obszarze zwanym Selamet Hatun w Amasya, ale dziś nie ma tam już pozostałości grobu. Wiersze Zeyneb Hatun, które dotrwały do naszych czasów, chocć wiele zagineło, pokazują, że była jedną z najważniejszych poetek swoich czasów, a przy okazji, razem z Mihri tworzyły żeński duet Elif, Pierwszych sufickich poetek Osmańskich, przynajmniej tych pierwszych o jakich wiemy i pamiętamy. 

Gazel (jęz. osmański, angielski i polski) 

Keşfet nikabını yeri göğü münevver et Bu âlem anasırı firdevs-i enver et

Depret lebini cüşe getir hacz-i kevseri Anber saçını çöz bu cinanı muattar et

Hattın berat verdi saba yeline dedi Tez er Hatay'a Çin'i tamam et müseehhar et

Yâra yolunda âşk ile derdinden ölenin Kim der sana ki hecr ile cânın mükedder et

Zeynep çü dost zülfü gibi tarümarsın Divane olma şiirini divan ü defter et

Zeyneb ko meyli zinet-i dunyaya zen gibi Merdane var Sade-dil ol terk-i ziver it

Cast off thy veil, and heaven and earth in dazzling light array!

As radiant Paradise, this poor demented world display!

Move thou thy lips, make play the ripples light of Kevser's pool!

Let loose thy scented locks, and odors sweet through earth convey!

A musky warrant by thy down was traced, and zephyr charged:

"Speed, with this scent subdue the realms of China and Cathay!"

O heart! should not thy portion be the Water bright of Life,

A thousand times mayst thou pursue Iskender's darksome way.

O Zeyneb, woman's love of earthly show leave thou behind;

Go manly forth, with single heart, forsake adornment gay!

Zrzuć zasłonę i niebo i ziemię w olśniewającym świetle!

Jak promienny raj, ten biedny obłąkany świat ukazuje się!

Porusz ustami, zagraj w falujące światło basenu Kevsera!

Puść swoje pachnące loki, a słodki zapach przenosi się przez ziemię!

Wytropiono piżmowy nakaz puchu i Zefir oskarżył:

„Szybko, tym zapachem podbijają królestwa Chin i Cathay!”

O serce! Czy twój dział nie powinien być wodą żywą jasną,

Możesz tysiąc razy podążać mroczną drogą Iskendera.

O Zeyneb, kobieca miłość do ziemskich pokazów zostawia cię w tyle;

Idź po męsku, z jednym sercem, porzuć ozdoby gejów!

"Sultanlar Aşkına" - 1453 

Şehâ bu sûret-i zîbâ sana Hak'dan inâyettir,

Sanasın Sûre-i Yûsuf cemâlinden bir âyettir.

Senin hüsnün, benim aşkım, senin cevrin, benim sabrım,

Demâdem artar, eksilmez, tükenmez, bî-nihâyettir. 

Your adorableness is God's gift to you,

Resembling the verses of Yusuf´s charm

Your beauty, my love, your whims and my patience

Increase every moment, until eternity. 

Twoja adoracja jest darem Boga dla ciebie,

Przypomina wersety uroku Yusufa

Twoje piękno, moja miłość, twoje kaprysy i moja cierpliwość

Zwiększają każdą chwilę, aż do wieczności. 

Zeynep Khatun

AMASYA - Centrum Dawnych Sufich 

Historia Amasyi sięga 8500 lat wstecz, a miasto do dziś fascynuje przyjezdnych, którzy zakochują się w nim od pierwszego wejrzenia. Amasya to miejsce, w którym można odnaleźć ślady pozostawione przez różne cywilizacje. W czasach osmańskich miasto było ważnym centrum kulturalnym, dziś natomiast można tu delektować się smakiem najlepszych na świecie jabłek. Przepiękna kraina i miasto Amasya jest położona w wąskiej dolinie rzeki Yeşilırmak, a z obu stron ograniczają ją strzeliste szczyty Gór Pontyjskich. Z takiej lokalizacji wynika jej niezwykła fotogeniczność, jak również strategiczne znaczenie na szlakach komunikacyjnych wiodących przez Anatolię. W Turcji Amasya słynie natomiast jako "stolica jabłek". Zamieszkana nieprzerwanie od przynajmniej 8500 lat Amasya nosiła, w czasach hetyckich, nazwę Hakmış. Po Hetytach zamieszkiwali ją Frygowie, Kimerowie, Lidyjczycy, Persowie i Ormianie. W IV wieku p.e.ch., została zdobyta przez wojska Aleksandra Wielkiego, a następnie, w latach 333 - 63 p.e.ch., stała się stolicą Królestwa Pontu. Pamiątką po tych czasach są górujące nad miastem grobowce wykute w skałach. 

U kresu czasów pontyjskich w Amasyi urodził się Strabon, nazywany 'pierwszym geografem'. Zawdzięcza to miano autorstwu 17 książek z tej dziedziny (oprócz 47 tomów historycznych). Strabon nie był jedynie teoretykiem, ale również podróżnikiem, który odwiedził Europę, zachodnią część Azji oraz Afrykę północną. Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że w odległości 50 kilometrów od Amasyi Juliusz Cezar wypowiedział słynną formułę Veni, vidi, vici (przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem). Stało się to po bitwie pod Zelą (obecnie Zile), w której pokonał Farnakesa II - syna władcy Pontu, który dokonał napaści na tereny należące do Rzymu. W czasach rzymskich, gdy Amasyę nazywano 'pierwszym miastem', była ona nie tylko centrum administracyjnym, lecz także kulturalnym. Po podziale Cesarstwa Rzymskiego Amasya znalazła się w obrębie Cesarstwa Bizantyjskiego. Większość jej ludności stanowili wówczas Grecy. Po 700 latach przynależności do Bizancjum, Amasyę podbiło turkmeńskie plemię Daniszmendydów, którego emirowie uczynili z niej swą stolicę. Wkrótce potem przejęli ją Seldżucy. Ze ich panowania w mieście zbudowano wiele szkół islamskich, meczetów i grobowców, z których spora część zachowała się do dzisiaj. 

Do Imperium Osmańskiego Amasyę przyłączył w XIII wieku sułtan Bajazyd I Błyskawica. W czasach osmańskich Amasya nadal odgrywała bardzo istotną rolę, jako obóz szkoleniowy dla przyszłych władców, a także jako słynne centrum działalności zakonów sufickich i derwiszów, w tym sławnego Zakonu Khalwati (Khalwatiyya, Halveti). Suficki Zakon Khalwatiyya znany jest z długich odosobnień i metody prowadzenia życia w odosobnieniu (khalwa) dla celów głęboko mistycznych i duchowego rozwoju, a także z długich i ostrych postów (zuhd). Zakon Halveti powstał w miejscowości Herat w Khorasanie, w dzisiejszym Afganistanie. Górska piękna okolica Amasyi sprzyjała modlitwie i kontemplacji uczniów sufickich Halveti. Synowie sułtanów byli do niej przysyłani, aby, w roli gubernatora miasta, nabierać doświadczenia niezbędnego do zarządzania imperium. Ważne znaczenie miał tu fakt, że w pobliżu Amasyi znajdowały się wsie zamieszkane przez rozmaite grupy etniczne: pontyjskie, ormiańskie, bośniackie, tatarskie, tureckie, arabskie, kurdyjskie itd. Sułtan Bayazid II panujący w latach 1481-1511 był praktykującym członkiem Zakonu Sufich i Derwiszów Khalwatiyya. Także w czasach nowożytnych Amasya była świadkiem ważnych wydarzeń historycznych, gdyż to właśnie tutaj, w Amasiyi 22-ego czerwca 1919 roku Mustafa Kemal Atatürk wraz ze współtowarzyszami walki ogłosił rozpoczęcie tureckiej wojny o niepodległość. Po powstaniu Republiki Tureckiej znaczna część ludności Amasyi została przesiedlona do Grecji, a jej miejsce zajęli Turcy z terenów, które przypadły Grekom. 

Amasya (Amasiya, Amasia, Amasea) to miasto bardzo łatwe do złapania orientacji w terenie. Położona w dolinie rzecznej jest w naturalny sposób przedzielona przez Yeşilırmak na dwie części: północną i południową. Wzdłuż rzeki, po obu jej brzegach biegną główne szlaki komunikacyjne miasta. Po stronie południowej przebiega trasa przelotowa przez Amasyę, wiodąca z Çorum i Tokatu w kierunku na Erzincan i Erzurum. Strona południowa to nowoczesne oblicze miasta, znajdują się tu większe sklepy, banki, brzydkie betonowe budynki oraz lokalne muzeum. Wzdłuż północnego brzegu Yeşilırmak biegnie linia kolejowa, którą kursują pociągi z Samsunu do Sivas. Dworzec kolejowy znajduje się około dwa kilometry na zachód od ścisłego centrum miasta. W tej części Amasyi zlokalizowane są największe atrakcje turystyczne: twierdza, grobowce władców pontyjskich oraz starsza dzielnica miasta, słynąca z dobrze zachowanych drewnianych domów z epoki osmańskiej. W niektórych z tych domów urządzone są hotele i pensjonaty, pięknie położone nad samym brzegiem rzeki. 

W Amasyi znajduje się kilka ważnych historycznie meczetów. Najstarszym z nich jest Gök Medrese Camii (Meczet Niebiańskiej Medresy) zbudowany w XIII wieku dla gubernatora seldżuckiego Torumtaya. Z czasów seldżuckich pochodzi także Burmalı Minare Camii (Meczet ze Spiralnym Minaretem). Z XIV wieku pochodzi natomiast Gümüşlü Camii (Meczet Srebrzysty), reprezentujący wczesny styl osmański. Nieco później (w 1419 roku) powstał Beyazıt Paşa Camii, który zapowiada styl rozwinięty w Bursie, w postaci Zielonego Meczetu. Największy w Amasyi kompleks meczetowy (tzw. külliye) należy do Sultan Beyazıt II Camii z 1486 roku. W skład kompleksu wchodzi medresa (szkoła koraniczna), fontanna, kuchnia dla biednych oraz dom astronoma. Kolejna medresa w Amasyi to Büyük Ağa Medresesi z 1488 roku. Wzniesiona na rozkaz naczelnego eunucha sułtana Bajazyda II również obecnie służy jako seminarium duchowne dla chłopców. Szkolą się oni, aby zostać teologami znającymi na pamięć cały Koran (czyli tzw. hafız). Naturalnie jej wnętrze nie jest udostępniane zwiedzającym. Zakon Halveti czy Khalwatiyya pozostawił po sobie w Turcji ślad w postaci rozmaitych odnóg swojej tradycji w postaci zakonów sufich i derwiszów Jerrahi, Ussaki, Sunbuli, Ramazani i Nasuhi. Współcześnie Khalwatiyya jest popularna bardziej w takich krajach jak Sudan czy Egipt. 

Uwaga! Wszystkie przekłady poezji na język polski są w stadium roboczym, zapewne z czasem przyjmą bardziej ostateczny kształt, a tutaj translacja jest tylko pobieżna, aby się zorientować z grubsza o co w wierszu chodzi.