Elif Mihri Khatun i Zeynep Khatun - Suficka Poezja Kobiet

Elif - Mihri Khatun i Zeynep Khatun - Sufizm - Poezja - Amasiya

Po turecku Elif, a po arabsku Alif, to pierwsza litera arabskiego alfabetu. Według symboliki mistyki muzułmańskiej każda z mistyczno-magicznych 28 liter ma ukryte znaczenie, od nich zaczynają się też kolejne sury Koranu. Litera Alif jest dla alfabetu niczym Adam, a z zaznaczonym na górze znakiem diakrytycznym (hamzą) oznacza Ewę. Literze Alif przypisana jest wartość liczbowa jeden. O kobiecie mówi się w Turcji nieco sarkastycznie „piękna jak Elif” czyli jak pierwsza litera alfabetu, bardzo smukła i dostojna, a także dumna. Dumna litera Elif nie pokłoniła się przed obliczem Boga, podobnie jak Iblis, muzułmański szatan, nie ukorzył się przed Nim. Tak brzmi szyicka interpretacja symboliki Alifu, a tradycyjna kabała żydowska dodaje, że Alef z tego powodu nie została pierwszą literą świętej Tory. Elif interpretuje się symbolicznie jako „drzwi prowadzące do tego, co nieznane”, ale i nie zawsze dobre. Kiedy ktoś zrobi coś nowego czy dotąd niespotykanego, wtedy nazywany jest Pierwszym, w przenośni czy metaforze Elif (Alif, Alef), i tak pierwsza poetka w dawnym Imperium Osmańskim znana jest jako Elif, a chodzi najczęściej o znakomitą Mihri Khatun z XV/XVI wieku, wybitną poetkę i także pisarkę, związaną pracą z rodziną Osmanów, a duchowo z rodziną suficką. 

Dżelaluddin Rumi

Sufi przedstawiają drogę rozwoju derwisza w bractwie tekke – od beztroskiego chłopca do dojrzałego mędrca podążającego drogą Prawdy (Haqq) ku zjednoczeniu z Najwyższym ('Aliy). „Czterdzieści zasad ścieżki miłości” jest refleksją nad rozwijającym się uczuciem i sposobami jego doskonalenia. „Czterdzieści zasad ścieżki miłości” (tur. „Aşk”, czyli po prostu „miłość”) zajmuje się muzułmańskim mistycyzmem, opowiada o relacji między XIII-wiecznym perskim poetą i mistykiem Dżelaleddinem Rumim zwanym Mevlaną (pers. Moulana, Mistrz), założycielem bractwa mewlewitów w Konyi, oraz jego duchowym mistrzem, Szamsem z Tabrizu (Szams al-Din Mohammad z Tabrizu - 1185–1248). Współcześnie krążące wersje "Czterdziestu zasad ścieżki miłości" są refleksjami i przeróbkami liderów New Age z USA i UK, nie oddają tego czego uczył Szams z Tabrizu i wprowadzają w błąd poszukiwaczy prawdy oraz sufickich mureedin (inicjowanych). Asza to po persku Prawda, a Aszik to poszukiwacz Prawdy, wielbiciel Prawdy, zatem sufickie Aszik (od Eszq, Iszq) oprócz potocznego znaczenia wskazuje na miłość do Prawdy, umiłowanie Prawdy, a sama potrzeba miłości, tęsknota za miłością wynika z pragnienia i ukochania Prawdy przez wcieloną Duszę. Szams z Tabrizu znany jest przede wszystkim jako nauczyciel duchowy Dżelaluddina Rumi, najsłynniejszego poety mistycznego z Turcji, który to poświęcił mu wiele miejsca w swojej poezji, a w szczególności dzieło Diwan Szamsa z Tabrizu.  Urodził się w irańskim Tabrizie i tam też odebrał swoją edukację duchową (jego nauczycielem był Baba Kamal-ud-Din Dżumdi). Przez wiele lat podróżował po Bliskim Wschodzie, utrzymując się z rzemiosła i sprzedaży, aż około 1244 roku trafia do Konji w Turcji, gdzie spotyka swojego wielkiego ucznia (niektórzy mówią, że jedynego) – Dżelaluddina Balkhi, którego znamy najlepiej jako Rumi. 

Szams z Tabrizu

Ludowy nurt tureckiego sufizmu naucza, że droga do miłości ku Najwyższemu, Bogu, ku Allah, prowadzi przez miłość do człowieka. Głęboki humanizm starej ­doktryny i jej jasna duchowość stały się u ­mistyków sufickich  przeciwwagą dla współczesnego islamu, dla mrocznej duchowości ortodoksyjnego sunnizmu i ciemnego oblicza fundamentalizmu. Suficki poradnik miłosny przypisywany Szamsowi z Tabrizu został w Turcji i w wielu innych krajach bardzo ciepło przyjęty. Nauka o duchowej i ziemskiej miłości leczy tureckie społeczeństwo z przywiązania do doczesności i materializmu, oferując w zamian duchowe wtajemniczenie. Przypomina pierwotne znaczenie hüzün, melancholii wywoływanej przez mistyczne doświadczenie, którego sednem jest bolesna świadomość, że Boga nie można kochać wystarczająco mocno i nigdy nie osiągniemy z nim pełnej jedności.Dobra poezja miłosna i mistyczna sufickich tradycji zawsze może być zarówno misłosnym wyznaniem do ukochanej czy ukochanego jak i modlitwą do Allah Boga - tak jest napisana. 

Wspaniałe Stulecie i Sułtanka Hurrem Roksolana

Wspaniałe Stulecie to turecki serial kostiumowy opowiadający o życiu sułtana Sulejmana Wspaniałego, najdłużej panującego władcy Imperium Osmańskiego i jego miłości do pięknej Roksolany znanej jako Sułtanka Hurrem, niewolnicy wziętej w jasyr w dalekim słowiańskim kraju. Serial został na 2015 rok sprzedany do ponad 50 krajów i wszędzie bije rekordy popularności, także w Polsce. Imperium Osmańskie w XVI wieku zwane jest właśnie Wspaniałym Stuleciem. Historia panowania sułtana Sulejmana Wspaniałego, za którego rządów dawna osmańska Turcja osiągnęła szczyt swojej potęgi. Wspaniałe Stulecie – turecki serial telewizyjny, produkowany w latach 2011–2014. Początkowo serial produkowany był przez kanał Show TV, a od 2012 przez Star TV. Pierwszy oryginalny odcinek wyemitowano 5 stycznia 2011, a ostatni odcinek wyemitowano 11 czerwca 2014 roku. Piękny kostiumowy serial filmowy o życiu dworskim i historii imperium w XVI wieku skłania do zapoznania z historią i władcami tamtego okresu, a także z życiem Sułtanki Hurrem znanej jako Roksolana, która jest praktycznie najważniejszą postacią serialu.

WSPANIAŁE STULECIE - ZŁOTY WIEK OSMANÓW 

I SUŁTANKA HURREM - ROKSOLANA 

Wiek XVI to dla tureckiego Imperium Osmańskiego tak zwane Wspaniałe Stulecie - szczyt rozwoju i potęgi. Imperium Osmańskie (jako nazwa państwa pisane wielką literą, jako nazwa imperium dynastii Osmanów – małą; dla tego drugiego znaczenia synonimem jest nazwa imperium ottomańskie) – państwo tureckie na Bliskim Wschodzie, założone przez Turków osmańskich, jedno z plemion tureckich w zachodniej Anatolii, obejmujące w okresie od XIV do XX wieku Anatolię, część Azji południowo-zachodniej, Afrykę północną i Europę południowo-wschodnią. W kręgach dyplomatycznych na określenie dworu sułtana, później także całego państwa tureckiego, stosowano termin Wysoka Porta. Państwo to u szczytu rozwoju terytorialnego znajdowało się na trzech kontynentach-Afryce,Europie i Azji. Szczyt potęgi Osmanów nastąpił za imperatora Sułtana Sulejmana I Wspaniałego, który na przełomie XV i XVI wieku zakończył podbój południowo-wschodniej Europy (m.in. 1521 zdobycie Belgradu, 1541 – Budy, podporządkowanie Siedmiogrodu), ponadto opanował Bagdad i Jemen; potężna flota turecka narzuciła zwierzchnictwo Algierowi, Tunisowi i Trypolitanii. Sulejman Wspaniały rozbudował administrację centralną i prowincjonalną oraz związany z tym system lennych posiadłości wojsk (timar), a także system podatkowy, popierał handel i rzemiosło, przyczynił się do rozwoju kultury i sztuki. Po jego śmierci zaczęły się pierwsze oznaki upadku Turcji (m.in. klęska pod Lepanto 1571). Zwycięstwo Jana III Sobieskiego nad oblegającą Wiedeń armią turecką 1683 zapoczątkowało serię klęsk Turcji. W 1699 (na mocy pokoju w Karłowicach) Polska odzyskała część Ukrainy prawobrzeżnej i Podole (zajęte przez Turcję 1672), Habsburgowie otrzymali prawie całe Węgry, Wenecja – Moreę (Peloponez), Wyspy Egejskie i niektóre twierdze dalmatyńskie, Rosja – Azow i Zaporoże. 

Imperium Osmańskie - XIV do XVII wiek

Historycy polscy nagminnie stosują zamiennie nazwę Turcja dla Imperium Osmańskiego. Tymczasem zdaniem europejskich osmanistów: „Nie można też stwierdzić bez zastrzeżeń, że terytoria osmańskie stanowiły «Turcję» lub nawet «cesarstwo tureckie» w jakimkolwiek sensie”. Z tym stanowiskiem w pełni zgadza się Jerzy S. Łątka i proponuje nazwę Osmania jako skrót dla Imperium Osmańskiego. Od lat powtarza: „Dawna Osmania i dzisiejsza Turcja to dwa różne cywilizacyjnie światy. Nie tylko z tego powodu, iż kraj o nazwie Turcja zaistniał dopiero w 1923 roku. Dlatego, iż kosmopolityczną, wielonarodowościową Portę cementował islam i ciągłość dynastii Osmanów, zaś ukształtowana przez paszę Mustafę Kemala (Kemala Atatürka) Turcja to narodowa, konsekwentnie laicka republika. Wysoką Portę zamieszkiwali Osmańczycy, mężczyźni z tradycyjnymi fezami na głowach i zakwefione kobiety, zaś mieszkańcy Turcji ubrani są w europejski strój. Osmańczycy byli tworem cywilizacji muzułmańskiego Orientu, zaś Turcy są dziećmi kulturowego mariażu tegoż Orientu z Europą i czują się Europejczykami”. 

Sułtan był władcą despotycznym, „panem ludzkich karków” – wszystkich poddanych traktowano jak jego niewolników. Państwo i cała ziemia w jego obrębie uznawana była za dziedziczną własność dynastii Osmanów. Wola sułtana była święta, a jedynym ograniczeniem jego władzy był szariat (prawo religijne) – nie mógł on postępować wbrew jego przepisom. Sułtana nazywano kalifem, „sługą dwóch świątyń” (odniesienie do opieki nad Mekką i Medyną), „imperatorem Wschodu i Zachodu”, a wykorzystując perskie wzorce ustrojowe – padyszachem (panem królów) lub szachinszachem (królem królów). Sułtani tytułowali się także cesarzami rzymskimi (po zdobyciu Konstantynopola w 1453 roku). Sułtan rządził z pomocą zastępu urzędników. Najwyższym był wielki wezyr, który odpowiadał za koordynację prac urzędów, politykę zagraniczną, ogólną politykę wewnętrzną, często dowodził wyprawami wojennymi. Poza nim było jeszcze dwóch wezyrów niższego stopnia. Dwaj ministrowie zajmowali się skarbowością i finansami, çavus başi (czyt. czawus baszi) kierował dworem i wymiarem sprawiedliwości, kapudan pasza dowodził flotą wojenną, kahyabey kierował sułtańską kancelarią, dwóch kadiaskerów odpowiadało za sądownictwo wojskowe. Najwyżsi urzędnicy byli członkami dywanu (rady doradczej sułtana), która często obradowała sama i, niczym rząd, zajmowała się sprawami powierzonymi przez władcę. 

Generalnie, Turcja Osmanów, było to państwo o strukturze feudalnej o ogromnych wpływach biurokracji i armii. Ludność niemuzułmańska była zorganizowana w system milletów - quasi-suwerennej władzy nad poszczególnymi narodami imperium. Było ono na tyle sprawnie administrowane, iż w Europie wieków XV-XVII panowało wśród wielu rządzących oraz filozofów społecznych przekonanie o niemalże doskonałości systemu tureckiego, który próbowano mniej lub bardziej udatnie naśladować (początki absolutyzmu w Europie). W swojej organizacji gospodarczej było to państwo łupieskie, które swój złoty okres przeżywało w okresie grabienia podbijanych terytoriów. Taka organizacja państwa była spadkiem po koczowniczych początkach imperium, kiedy było ono po prostu jednym z wielu łupieżczych sułtanatów, istniejących w Azji Mniejszej. Imperium nie zdołało jednak z powodu nadmiernej biurokratyzacji i militaryzacji życia społecznego wytworzyć klasy średniej i zaczątków nowoczesnej gospodarki kapitalistycznej. Spowodowało to, iż od wieku XVII imperium zaczęło powoli chylić się ku upadkowi (w wiekach XVIII i szczególnie XIX zwano Turcję „chorym człowiekiem Europy”).