Manicheizm, gnoza, mazdaizm, sufizm i świat ciemności
Głębokie tradycje mistyczne, szkoły duchowe, dają głębszy wgląd w naturę zła, istnienie zła, w świat ciemności i mroku. Tradycja aramejska, Arāmāyā, mistyka i duchowość oraz gnoza oparta na kulturze dialektów języka aramejskiego ma przynajmniej 5 tysięcy lat i jest rdzenną częścią całej kultury semickiej włącznie z jej dawną fenicką, hebrajską i współczesną arabską odmianą. Pismo aramejskie jest wspólnym dla bardziej współczesnych systemów zapisu semickiego takich jak hebrajski i arabski. Ponad tysiąc lat przed erą chrześcijańską, język aramejski rozprzestrzenił się na całym Bliskim Wschodzie oraz w Persji i Azji Centralnej stając się tam językiem naukowym i uniwersalnym, lingua franca, którą to funkcję przejął później język arabski oraz perski (farsi). Dominację języka aramejskiego zakończyły podboje arabskie w drugiej połowie I tysiąclecia ery chrześcijańskiej, a nowi władcy upowszechnili bardzo szybko bardzo blisko pokrewny aramejskiemu język arabski, który przejął rolę bliskowschodniego lingua franca.
 |
| Święty Prorok Mani |
Święty Prorok Mani (Mānī Ḥayyā), syn księcia Patika i księżnej Miriam pochodzących z Medii, urodził się 14 kwietnia 216 roku w Seleucji (Seleukeja) nad Tygrysem, żył w latach 216-276 (lub 277) rozpowszechniając duchowość, mistykę i gnozę w postaci nauk doktryny Dostojnej Światłości z której oprócz manicheizmu jego zwolenników i naśladowców wyrosły podobne nurty gnostyckie jak paulinizm, bogomilizm czy kataryzm, a na końcu już w XVI wieku ruch różokrzyżowy. Objawienia, których Święty Prorok Mani doznał w wieku 12 i 24 lat, spowodowały, że zerwał z dotychczasową chrzcielną gminą mistyczno-religijną elkazaitów i przystąpił do organizowania nowej wspólnoty na wzór dawnych misteriów hermetycznych. Od samego początku wspólnota zainicjowana przez Proroka Mani ma wyraźne cechy misyjne. W latach 241-243 Święty Prorok Mani wyruszył statkiem na wschód do Indii, a swoich uczniów wysłał do cesarstwa rzymskiego. Po zmianie na tronie perskim wrócił do Babilonii, aby otrzymać audiencję u nowego władcy - Szapura I panującego w latach 243-273. Spotkanie to wypadło pomyślnie dla Świętego Proroka Mani, gdyż pozostał na królewskim dworze, a dwaj królewscy bracia stali się jego duchowymi uczniami.
Szapur I był drugim królem z perskiej dynastii Sasanidów i, jak zauważyli liczni badacze historii, dla jej umocnienia potrzebował nowej, tolerancyjnej ideologii, mogącej zjednać mu różne środowiska w jego wielkim państwie. Rodzący się manicheizm w postaci odrodzenia dawnej irańskiej doktryny Dostojnej Światłości nadawał się do tego celu bardzo dobrze ze względu na swój synkretyzm i uniwersalizm. Uniwersalizm — ta cecha, która pojawiła się już u zarania manicheizmu — będzie zjednywać mu sympatyków i wyznawców na wielkich terenach Europy, Azji i północnej Afryki przez ponad 1000 lat jego dziejów, a później przejdzie zarówno do sufizmu jak i do różokrzyża.
Elkezaici, elkazaici, elkezejczycy – to starożytna synkretyczna wspólnota mistyczna i gnostycka wywodząca się z ebionitów czyli nazirejczyków i czerpiąca z idei gnostyckich, istniejąca między II a V wiekiem e.ch. Założycielem grupy był żyjący za czasów Trajana (na przełomie I i II wieku) na pograniczu syryjsko-partyjskim Elkazai (w zależności od źródeł: Elchasaí, Elksaí, Elkesaïtaí, Al-Khazai, al-Hasiih). Pewnym jest, że postać taka istniała, jednak jej imię może mieć także charakter symboliczny i być wtórne do nazwy wspólnoty, którą założył, ponieważ termin Elkazaici nawiązywać mogł również bezpośrednio do odłamu esseńczyków nazywanych Synami tajemniczej siły (Ebion).
